شاه‌دانه (به انگلیسی: Cannabis) گیاهی یک ساله با برگ‌های قطره‌ای است. میوه? این گیاه ریز و روغنی بوده و خاصیت آرامش بخش دارد که از آن برای درمان نیز استفاده می‌شود. از بخش‌های مختلف این گیاه مشتقات فراوانی گرفته می‌شود.^[2] از جمله^[2]:

• تخم شاه‌دانه: این ماده، همان تخم گل گیاه شاه‌دانه‌است.
• ماری‌جوانا:این ماده از برگِ خشکِ گیاهِ شاه‌دانه بدست می‌آید.
• حشیش:این ماده از صمغِ گیاهِ شاه‌دانه بدست می‌آید.
• روغن حشیش:روغن حشیش عموماً فروخته نمی‌شود و بیشتر خود تولید کنندگان حشیش آنرا استفاده می‌کنند. روغن را روی سیگار می‌ریزند و سیگار چرب شده را می‌کشند و اثر آن به مراتب بسیار بیشتر از خود حشیش است.

مشخصات گیاه

گیاهی شبیه به گزنه که بلندیش تا دو متر می‌رسد. دارای غنجهای متعدد، برگهای کشیده و دانه‌های ریز است. همچنین از دانه‌ها جهت تهیه روغن و تولید صابون استفاده می‌شود. برگ‌ها و غنچه مستقیماً یا جهت تولید بنگ استفاده می‌شد. بر طبق بیانات مورخین، شاهدانه از اولین گیاهانی بوده که توسط بشر کشت شده‌است و استفاده از برگ و غنچه شاهدانه(کانابیس) به عنوان محرک به بیش از 3000 سال قبل از میلاد می‌رسد. بر طبق گزارش سازمان ملل، سالانه حدود 164 میلیون نفر از شاهدانه به عنوان محرک استفاده می‌کنند و این در حالی است که قریب به 23 میلیون نفر آنرا روزانه مصرف می‌کنند. در بعضی از کتب قدیمی به کانابیس گیاه مقدس می‌گفتند. از این گیاه جهت درمان بعضی بیماری ها-کم کردن درد قاعدگی خانم ها-درمان افسردگی و... استفاده می‌شود. شاهدانه در استانهای فارس، اصفهان، تهران و شمال ایران کشت می‌شود. این گیاه در ایران به نام وید نیز شناخه میشود.

مشتقات گیاه

از بخش‌های مختلف این گیاه مواد مختلفی بدست می‌آید. از جمله:

تخم شاه‌دانه

گیاه مؤنث شاهدانه دارای چندین گل است. داخل تخمدان این گل‌ها دانه‌های سیاه رنگی است که در حقیقت همان شاه‌دانه‌ای است که به عنوان آجیل در ایران مصرف می‌شود و طعم مطبوعی دارد.

ماری‌جوانا

نوشتار اصلی: ماری‌جوانا

این ماده از گل گیاهِ شاه‌دانه بدست می‌آید.

حشیش

نوشتار اصلی: حشیش

این ماده از صمغِ گیاهِ شاه‌دانه بدست می‌آید. می‌توان آنرا کشید یا به صورت چلیم مصرف کرد. حشیش ماده‌ای جامد اما نرم است و به سختی می‌توان آنرا شکل داد. حشیش اثراتی مشابه ماری جوانا دارد اما تا حدودی توهم زا بوده و هم حالت شادی آور دارد و هم حالت غمناکی. حشیش بویی تقریباً مشابه ماری جوانا دارد. حشیش سراسر حالت‌های متضاد است. در بعضی مصرف کنندگان حالت خواب آلودگی و در برخی بی خوابی رخ می‌دهد.

تاریخچه

برای اولین بار در سال 1840 یک شیمیدا ن بریتانیایی به نام Peter Squire روغن جشیش را ساخت او گیاه شاهدانه را درون یک حلال قرار داد و عصاره ماده محرک تی اچ سی THC را از ان استخراج کرد , و در ویال های 1 و 5 اونس ( اوقیه ) در امریکا به عنوان یک داروی گیاهی به فروش رساند.

بزرگ‌ترین مراکز تولید حشیش در جهان، کشورهای مراکش و پاراگوئه هستند و استرالیا، ایالات متحده آمریکا و کانادا هم بیشترین تعداد مصرف کنندگان حشیش و گراس را در خود جای داده‌اند.^[3]

عنصر اثرگذار

عنصرِ اصلی و فعالِ گیاهِ شاه‌دانه THC است. حشیش و ماری‌جوانا هر دو حاوی THC هستند. بخش مواد و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC) عنوان می‌کند که ماری‌جوانا غالباً حاوی چیزی حدود %5 THC است. صمغ حاوی حدود 20% THCاست و روغن حشیش می‌تواند تا بیش از 60% حاوی THC باشد. ^[4] مرکز ملی پیش‌گیری و اطلاعات در رابطه با کانابیس در استرالیا (NCPIC) عنوان می‌کند که گل‌های گیاه ماده? شاه‌دانه حاوی بالاترین میزان تجمع THC است، بعد از آن برگ‌ها بیشترین میزان THC را دارند و بعد از آن دانه‌ها و ساقه میزان بسیار کمتری THC دارند.^[5] UNODC عنوان می‌کند که برگ‌ها می‌توانند تا 10 برابر کمتر از گل‌ها حاوی THC باشند و ساقه و بذرها تا 100 برابر کمتر. ^[4]

مکانیسم اثر THC

THC به گیرنده‌های موجود در مناطقِ مختلفِ مغز، از جمله هیپوکامپ، مخچه، هسته? دمی و نئوکرتکس متصل می‌شود. ^[6]یکی از اثراتِ THC آزادسازیِ دوپامین است. چن و همکارانش (1990) دریافتند تزریقِ THC به موش‌های صحرایی ، منجر به آزادشدنِ دوپامین در بخش‌های هسته? دمی و قشرِ پیشانی _ میانیِ آنها می‌گردد. ^[6]

نگارخانه