اما آنها که در تربیت نفْس است : از این حذر کن که آنچه را اشتها ندارى ، بخورى ؛ چرا که در کار کودنى و نابخردى مى آورد. جز به گاه گرسنگى مخور، و چون خواستى بخورى ، حلال بخور و نام خدا را بر زبان بیاور.
خوردن غذاى گرم ، پیش از سرد شدن
المحاسن - به نقل از مُرازِم - امام صادق (ع) براى ما غذایى گرم فرستاد و فرمود: ((پیش از آنکه سرد شود، بخورید؛ چرا که این ، خوش تر است )).
دست کشیدن بر چهره و دعا کردن پس از شستن دستان
الکافى - به نقل از مفضّل - : بر امام صادق (ع) وارد شدم و نزد او از چشم درد، اظهار ناراحتى کردم . به من فرمود: ((آیا نکته اى تازه مى خواهى ؟))
سپس به من فرمود: ((چون پس از غذا خوردن ، دست خویش را شستى ، بر ابروهایت دست بکش و سه بار بگو: ((سپاس ، خداوند نیکوکار زیبا کردار بهره رسان فضیلت بخش را.)) الحَمدُلِلهِ المُحسِنِ المُجمِلِ المُنعِمِ المُفضِلِ
من این کار را انجام دادم و از آن پس ، چشمانم درد نگرفت . سپاس ، خداوند جهانیان راست .
امام صادق علیه السلام : دست کشیدن بر چهره پس از وضو، کنجدک (کَک مَک ) را از میان مى برد و روزى را افزون مى کند.
امام صادق علیه السلام : چون پس از غذا دستانت را شستى ، با باقى مانده آب ، دستى بر چشمان خود بکش ؛ چرا که مایه ایمنى از چشم درد است .
کشف الغمه - به نقل از جمیل بن دَرّاج -: نزد امام صادق (ع)بودم . بُکَیر بن اعیَن ، در حالى که چشم درد داشت ، وارد شد. امام (ع) به او گفت : ((انسان زیرک هم چشم درد مى کشد؟!))
(کسى ) پرسید: چه مى کند؟
فرمود: ((هنگامى که چربى را از دستان خود شست ، دستى بر چشمانش ‍ بکشد.))
من این کار را انجام دادم و چشم درد ندیدم .
به پشت دراز کشیدن پس از غذا
امام صادق علیه السلام : دراز کشیدن پس از غذا، بدن را چاق مى کند، غذا را هضم مى نماید و درد را (از درون انسان ) بیرون مى کشد.
الکافى - به نقل از سَماعه ، در گفتگو با امام صادق (ع) -: از ایشان درباره این که کسى با دست چپ بخورد یا بیاشامد، پرسیدم .
فرمود: ((مبادا کسى با دست چپ بخورد یا بیاشامد و یا با آن چیزى را بردارد)).
پرهیز از خوردن پس از سیرى
امام صادق علیه السلام : چهار چیز، هدر مى رود: بذر در شوره زار، چراغ در شب مهتابى ، خوردن پس از سیرى و نیکى به کسى که شایسته آن نیست .
امام صادق علیه السلام : در سه چیز ناخشنودى خداوند (عز و جل ) است : خفتن بدون بیدارى کشیدن (و احساس نیاز به خواب ) خندیدن بدون شگفتى ، و خوردن پس از سیرى .
پرهیز از خوردن غذاى داغ
امام صادق علیه السلام : نزد پیامبر غذایى داغ آوردند. فرمود: ((خداوند، آتش ‍ را خوراکمان نکرده است . کنارش بگذارید تا سرد شود)). پس آن را واگذاشتند تا سرد شد.
امام صادق علیه السلام : براى پیامبر غذایى بسیار داغ آوردند. فرمود: ((چنین نیست که خداوند، آتش را خوراکمان کرده باشد. آن را در جایى بگذارید تا سرد شود و (جوشش آن ، ) آرام بگیرد، چرا که غذاى داغ ، برکت ندارد. شیطان را در آن بهره اى است )).
المحاسن - به نقل از عائذ بن حبیب -: نزد امام صادق (ع) بودیم . برایمان تریدى آوردند. دستان خود را به سوى آن دراز کردیم و دیدیم که داغ است . در این هنگام ، امام صادق (ع) فرمود: ((ما از خوردن آتش ، نهى شده ایم . دست بردارید؛ چرا که برکت در سرد شدن آن است .))
آداب خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : آن زن یهودى ، پیامبر (ص) را با زهرى که در سردست گوشت نهاده بود، مسموم کرد. پیامبر، دست و شانه گوسفند را دوست داشت و بُن ران را به دلیل نزدیک بودنش به پیشابگاه ، دوست نداشت .
پرهیز از خوردن گوشت خشکیده نمک سود
امام صادق علیه السلام : چهار چیز، (انسان را) پیش از فرا رسیدن هنگام پیرى ، پیر مى کند: خوردن گوشت خشک شده ، نشستن بر جاى مرطوب ، بالا رفتن از پلکان و آمیزش با پیرزنان .
امام صادق علیه السلام : سه چیز، بدن را فرسوده مى کند و شاید هم بکُشد: خوردن گوشت خشکیده ى فاسد، حمّام رفتن با شکم پُر، و همبسترى با پیرزنان .
امام صادق علیه السلام : سه نوع از خوردنى ها، موجب لاغرى است : گوشت خشک شده ، پنیر و شکوفه خرما.
امام صادق علیه السلام : دو چیز است که از هر جهت ، زیان دارد و براى هیچ چیز فایده اى ندارد...: گوشت خشک شده و پنیر.
نهى از خوردن گوشت خام
الکافى - به نقل از هشام بن سالم - از امام صادق (ع) درباره ى خوردن گوشت خام پرسیدم . فرمود: ((این ، خوراک درندگان است .))
پرهیز از اعتیاد به خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : على (ع) عادت به خوردن گوشت را بد مى شمرد و مى فرمود: ((آن اعتیادى همچون اعتیاد به شراب است .))
نوبت هاى خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : در هر هفته یک بار گوشت بخورید و خود فرزندانتان را بدان عادت ندهید؛ زیرا موجب اعتیادى همچون اعتیاد به شراب مى گردد. نیز آنان را بیش از چهل روز، از آن محروم مدارید؛ چرا که آنان را بدخوى مى کند.
المحاسن - به نقل از ادریس بن عبدالله - : نزد امام صادق (ع) بودم . از گوشت ، سخن به میان آورد و فرمود: (غذا را) یک روز با گوشت بخور، یک روز با شیر، و یک روز با چیزى دیگر)).
عواقب عدم مصرف گوشت به مدت چهل روز
امام صادق علیه السلام : هر چیز را دل دادگى است و دل دادگى مَرد، گوشت است . پس ، هر که چهل روز آن را واگذارد، بدخوى مى شود. و هر کس ‍ بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگویید.
امام صادق علیه السلام : گوشت ، گوشت مى رویاند. هر کس گوشت را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. و هر کس بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگویید.
امام صادق علیه السلام : گوشت از گوشت است ، هر کس آن را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. آن را بخورید، چرا که بر شنوایى و بینایى مى افزاید.
امام صادق علیه السلام : گوشت ، گوشت مى رویاند، و عقل را افزون مى سازد. هر کس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه مى شود.
آداب خوردن میوه
شستن میوه با آب
الکافى - به نقل از فُرات بن اَحنَف ، از امام صادق (ع) - : ((هر میوه اى را زهرى (سمّى ) است . پس اگر میوه آوردید، آبى به آن بزنید)) - یا ((آن را در آب فرو ببرید)) - یعنى بشویید.
جدا نکردن پوست میوه
الکافى - از ابى القدّاح درباره ى امام صادق (ع) روایت شده است که ایشان ، پوست کندن میوه را دوست نداشت .
پرهیز از خوردن چند میوه با هم
دعائم الاسلام :
از پیامبر خدا روایت شده که ایشان از جاى دادن دو خرما در کنار هم در دهان و یا دو میوه ى دیگر نهى فرمود.
امام صادق (ع) فرموده است : ((البته این ، در صورتى است که شخص با دیگر مردم و بر سفره اى مشترک باشد؛ امّا اگر کسى به تنهایى مى خورَد، هر گونه که دوست دارد، بخورد)).
آداب آشامیدن
آنچه در آشامیدن ، بایسته است
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، مایه ى قدرت افزونتر و تندرستى بیشتر است .
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، موجب عرق کردن بیشتر و توان افزونتر بدن است .
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، غذا را گوارا مى سازد و ایستاده آشامیدن آب در شب ، زرداب مى آورد.
امام باقر (ع) یا امام صادق علیه السلام : در حالت ایستاده ، آب میاشام ، و در آب برکه ، پیشاب مکن ، و بر گرد قبر، مچرخ و در خانه اى تنها ممان ، و با یک لنگه پاى افزار، راه مرو؛ چرا که چون بنده اى در یکى از این حالتها باشد، شیطان بسیار زود به سوى او مى شتابد.
آشامیدن آب نیم گرم
امام صادق علیه السلام : دو چیز مناسب است که به هیچ درون نادرستى در نمى آیند، مگر این که آن را به درستى مى آورند، و دو چیز نامناسب است که به هیچ درون سالمى در نمى آیند، مگر این که آن را نادرست (و ناسالم ) مى کنند. آن دو چیز مناسب عبارتند از: انار و آب نیم گرم (وِلرم ) و آن دو چیز نامناسب عبارتند از: پنیر و گوشت خشک شده .
نوشیدن آب فراوان
امام صادق علیه السلام : آب بسیار منوش ؛ چرا که سرچشمه هر دردى است .
امام صادق علیه السلام : اگر مردم کمتر آب مى نوشیدند، بدن هایشان به سامان بود.
امام صادق علیه السلام : هر کس کمتر آب مى نوشد، تندرست است .
امام صادق علیه السلام : کمتر آب بنوش ؛ چرا که هر دردى را به سوى خود مى کشد. از درمان نیز تا هنگامى که بدنت تاب درد را دارد، بپرهیز.
نوشیدن آب سرد و آب جو در حمّام
امام صادق علیه السلام : از نوشیدن آب سرد و آب جو (فُقّاع ) در حمام ، حذر کن چرا که معده را تباه مى کند.
نوبت هاى غذا
صبحگاهان و شامگاهان
الکافى - به نقل از شهاب بن عبد ربّه -: نزد امام صادق (ع) از دردها و بدگوارى هایى که داشتم ، اظهار ناراحتى کردم . به من فرمود: ((صبحانه بخور و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزى مخور؛ چرا که موجب تباهى تن است . مگر نشنیده اى که خداوند (عز و جل ) مى فرماید: ((و آنان ، صبحگاهان و شامگاهان ، روزى ویژه خویش را دارند)).
امام صادق علیه السلام : چون نماز صبح را خواندى ، پاره نانى بخور تا با آن دهان خویش را خوشبو سازى ، حرارت خود را فرو بنشانى ، دندانهایت را استوار سازى ، لثه ات را استحکام بخشى ، روزى خویش را به چنگ آورى و خوى خود را نکو سازى .
امام صادق علیه السلام : مؤ من را بایسته است که تا غذا نخورده ، از خانه بیرون نرود؛ چرا که این کار به او استوارى بیشتر مى دهد.
تاءکید بر خوردن شام و نهى از ترک آن
امام صادق علیه السلام : خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه (نان ) با نمک باشد.
امام صادق علیه السلام : سرچشمه ویرانى تن واگذاردن شام است .
امام صادق علیه السلام : براى کسى که پا به سن نهاده ، خوب نیست با شکم سبک بخوابد؛ بلکه اگر با شکم پُر بخوابد برایش بهتر است .
امام صادق علیه السلام : براى پیر کهن سال ، بایسته است که حتما به گاه خفتن ، شکمش از غذا پُر باشد. این سبب خواب آرامتر و بوى خوشتر دهان براى اوست .
المحاسن - به نقل از مفضّل بن عمر -: شبى ، در حالیکه امام صادق (ع) شام مى خورد، بر ایشان وارد شدم فرمود: ((اى مفضّل ! پیش آى و بخور)).
گفتم : شام خورده ام .
فرمود: ((پیش آى و بخور؛ زیرا مستحب است مرد، هنگامى که به میان سالى در آمد، شب را در حالى بخوابد که غذایى تازه در شکم اوست )).
من نیز پیش رفتم و خوردم .
امام صادق علیه السلام : واگذاردن شام ، مایه ى پیرى است . براى مرد، آن هنگام که پا به سن نهاد، بایسته است که تنها در حالى بخوابد که درونش از غذا پر باشد.
الکافى - به نقل از على بن على لهبى - : امام صادق (ع) فرمود: ((طبیبان شما درباره شام شب ، چه مى گویند؟)).
گفتم : ما را از آن ، باز مى دارند.
فرمود: (( اما من ، شما را بدان فرمان مى دهم )).
الکافى - به نقل از زیاد بن ابى الحلال -: با امام صادق (ع) شام خوردم . فرمود: ((شام پس از نماز خفتن ، شام پیامبران است )).
امام صادق علیه السلام : هر کس شام را واگذارد، رگى در بدن وى مى میرد و هرگز زنده نمى شود.
امام صادق علیه السلام : هر کس شام را در شب شنبه و یکشنبه ، پشت سر هم واگذارد، نیروى وى از کف مى رود و این نیرو تا چهل روز به وى باز نمى گردد.
امام صادق علیه السلام : هر کس شام خوردن را واگذارد، نیرویى از او کاسته مى شود و به او باز نمى گردد.
درمان با میوه ها و گیاهان دارویى
ترنج
خوردن تُرنج پس از غذا
الکافى - به نقل از عبدالله بن ابراهیم جعفرى -: امام صادق (ع) فرمود: پزشکانِ شما درباره تُرنج چه دستور مى دهند؟)).
گفتم : دستور مى دهند که آن را پیش از غذا بخوریم .
فرمود: ((اما من ، شما را به خوردن آن پس از غذا فرمان مى دهم )).
الکافى - به نقل از ابراهیم بن عمر یمانى -: به امام صادق (ع) گفتم : آنان مدعى اند که بهترین وضعیت براى خوردن تُرنج ، حالت ناشتاست .
امام صادق (ع) فرمود: ((اگر پیش از غذا خوب باشد، پس از غذا به مراتب بهتر و پسندیده تر است )).
امام صادق علیه السلام : تُرُنج را پس از غذا بخورید، چرا که محمد (ص) چنین مى کنند.
آنچه تُرنج را هضم مى کند
الکافى - به نقل از ابوبصیر -: میهمانى داشتم که به تُرنج همراه با عسل ، اظهار تمایل کرد. آن را به او دادم و خود نیز با وى خوردم . سپس نزد امام صادق (ع) رفتم و دیدم که سفره اى نزد ایشان گشوده است - به من فرمود: ((پیش آى و بخور)).
گفتم : پیش از آنکه نزد شما بیایم ، ترنج و عسل خورده ام و اکنون سنگینى آن را احساس مى کنم ، زیرا زیاد خورده ام !
(ایشان به یکى از غلامان خود) فرمود: ((اى غلام ! نزد کنیز برو و به او بگو: برایمان یک کناره نان خشک از آن چه در تنور خشک مى کنى ، بفرست )).
آن نان آورده شد پس به من فرمود: ((از این نان خشک بخور، چرا که تُرنج را هضم مى کند)).
من آن را خوردم و سپس از جاى برخاستم ، گویا که هیچ چیز نخورده ام .
مرباى ترنج
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از ابراهیم بن حسن جعفرى -: امام صادق (ع) به یاران خویش ‍ فرمود: ((به من بگویید که پزشکانتان درباره ى ترنج به شما چه دستور مى دهند)).
(یکى ) گفت : اى پسر پیامبر خدا! ما را به خوردن آن ، پیش از غذا، سفارش ‍ مى کنند.
فرمود: ((هیچ چیز از آن در حالتى که پیش از غذا خورده شود، بدتر نیست و هیچ چیز، از آن ، در حالتى که پس از غذا خورده شود سودمندتر نیست . بر شما باد مرباى آن ، که در درون انسان ، بویى چون بوى مشک دارد)).
آلو
امام صادق علیه السلام : آلو در حالت ناشتا صفرا را فرو مى نشاند، هر چند که بادها را نیز تحریک مى کند.
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از ازرق بن سلیمان - : از امام صادق (ع) درباره آلو پرسیدم . فرمود: ((براى صفرا مفید است و مفاصل را نیز نرم مى کند؛ اما از آن ، زیاد مخور که سرانجام ، در مفصلهایت ، بادهایى بر جا مى نهد)).
خواص برنج
امام صادق علیه السلام : برنج ، نیکو غذایى است . ما آن را براى بیماران خویش ‍ نگه مى داریم .
امام صادق علیه السلام : از جانب شما چیزى دوست داشتنى تر از برنج و بنفشه براى ما نمى آید. من (یک بار،) از دردى سخت در رنج بودم و در این هنگام به من الهام شد که برنج بخورم . گفتم که آن را فراهم آوردند... پس ، خداوند (عز و جل ) با آن ، دردم را از میان برد.
بادروج (حَوک )
امام صادق علیه السلام : نزد پیامبر خدا، سرکه ، دوست داشتنى ترین نان خورش ، و حَوک (یعنى بادروج )، دوست داشتنى ترین سبزى بود.
امام صادق علیه السلام : امیر مؤ منان - که درودهاى خدا بر او باد - به بادروج ، علاقه داشت .
امام صادق علیه السلام : حَوک سبزى پیامبران است . بدانید که در آن ، هشت ویژگى است : اشتها آور است ، گرفتگى هاى عروق و مجارى را مى گشاید، آروغ را خوشبو مى سازد، درد و بیمارى را از بدن مى کشد و امان انسان از جذام است . چون در درون انسان جاى گیرد، همه بیمارى ها را فرو مى نشاند.
بادمجان
امام صادق علیه السلام : بادمجان بخورید که شفاى هر درد است .
امام صادق علیه السلام : بادمجان بخورید زیرا درد را مى برد و خود، درد نمى آورد.
امام صادق علیه السلام : بر شما باد بادمجان بورانى ؛ زیرا شفایى است که از پیسى ، ایمن مى سازد. بادمجان سرخ شده در روغن نیز چنین است .
امام صادق علیه السلام : بادمجان ، براى سودا، خوب است و به صفرا نیز زیان نمى رساند.
امام صادق علیه السلام : روایت شده است که نزد امام سجاد(ع) بادمجان سرخ شده در روغن بود. ایشان چشم درد داشت و از این بادمجان مى خورد. به ایشان گفتم : اى پسر پیامبر خدا! از این مى خورى در حالى که آتش ‍ است ؟!
فرمود: ((خموش ! پدرم از جدم برایم نقل کرد که گفته است : بادمجان ، از پیه زمین است و در هر چه بیفتد، آن را خوش و خوشبو مى سازد)).
امام صادق علیه السلام : در فصل خرماچینى ، بادمجان زیاد بخورید زیرا درمان هر دردى است ، فروغ چهره را افزون مى سازد، رگ ها را نرم مى کند و به آب کمر مى افزاید.
خواص باقلا
امام صادق علیه السلام : باقلا، بیمارى را مى برد و در آن ، بیمارى اى نیست .
امام صادق علیه السلام : خوردن باقلا، استخوانهاى ساق پا را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : خوردن باقلا، مغز استخوانهاى ساق پا را استحکام مى بخشد و خون تازه تولید مى کند.
امام صادق علیه السلام : باقلا را با پوستش بخورید؛ چرا که معده را پاک مى کند.
پیاز
امام صادق علیه السلام : پیاز، تب را مى برد.
امام صادق علیه السلام : پیاز، خستگى را مى برد، پیه را استحکام مى بخشد، بر گامها مى افزاید، آب را افزون مى سازد و تب را مى برد.
الکافى - به نقل از عبدالله بن محمد جعفى -: امام صادق (ع) از پیاز یاد کرد و فرمود: ((بوى دهان را خوش مى سازد، بلغم را مى برد، و توان آمیزش را مى افزاید)).
امام صادق علیه السلام : پیاز، دهان را خوشبو مى کند، پشت را قوى مى سازد و پوست را نرمى مى بخشد.
خواص خربزه
امام صادق علیه السلام : درباره ویژگى هاى خربزه -: سنگ را در مثانه ، ذوب مى کند.
امام صادق علیه السلام : خربزه بخورید، چرا که در آن ، ده ویژگى است : (مانند) دنبلان کوهى است ، نه دردى در آن هست و نه فسادى ؛ خوراک است نوشیدنى است ؛ میوه است ؛ خوش بو کننده است ؛ شست وشودهنده است ؛ خورش است ؛ توان جنسى را مى افزاید؛ مثانه را مى شوید؛ و ادرارآور است .
نهى از خوردن خربزه در حالت ناشتا
امام صادق علیه السلام : خوردن خربزه در ناشتا، سست اندامى مى آورد.
خواص تخم مرغ
امام صادق علیه السلام : هر کس فرزند ندارد، تخم مرغ بخورد.
الکافى - به نقل از مُرازِم - : امام صادق (ع) از تخم مرغ یاد کرد و فرمود: ((هان که خوراکى سبُک است . دل دادگى به گوشت را فرو مى نشاند؛ ولى عارضه هاى گوشت را هم ندارد)).
خوردن تخم مرغ با پیاز و روغن زیتون
مکارم الاخلاق - به نقل از یکى از یاران امام صادق (ع) در گفتگو با ایشان -: (گفتم :) فدایت شوم ! من کنیز مى خرم . دوست دارم چیزى به من تعلیم فرمایى که بر آنها توانایى یابم .
فرمود: ((پیاز را ریز و در روغن زیتون ، سرخ کن . تخم مرغى هم بردار و در سینى اى بشکن و قدرى نمک بر آن بپاش . آن گاه این تخم مرغ را روى پیاز و روغن زیتون بریز و اندکى تفت بده و سپس از آن بخور.
این کار را انجام دادم و از آن پس ، هر گاه قصد آمیزش با کنیزان مى کردم ، بر آن توانایى داشتم .
خوردن تخم مرغ با گوشت
امام صادق علیه السلام : یکى از پیامبران ، از کمى فرزندان ، به درگاه خداوند ( عز و جل ) شکایت برد. خداوند فرمود: ((گوشت با تخم مرغ بخور)).
زرده ى تخم مرغ
امام صادق علیه السلام : زرده تخم مرغ ، سبُک و سفیده ، سنگین است .
المحاسن - به نقل از حمران بن اَعیَن -: به امام صادق (ع) گفتم : کسانى مى گویند زرده تخم مرغ ، از سفیده آن ، سبک تر است .
فرمود: ((دلیلشان براى این سخن چیست ؟))
گفتم : مدعى اند پَر، از سفیده است و استخوان و پى ، از زرده است .
امام صادق (ع) فرمود: ((پس پَر، سبُک ترینِ آنهاست )).