سَویق :
به آن در فارسى قدیم ، ((پست )) گفته مى شد. امروزه به آن ((قاووت )) یا ((پوره )) مى گویند. گفتنى است که لغت نامه دهخدا لفظ ((قاووت )) را ترکى مى داند که غالبا به معناى آرد حبوبات بریان شده است ؛ لیکن این واژه ، گاه در مورد غیر حبوبات ( مانند برخى میوه ها یا تره بار) نیز کاربرد دارد.
علامه مجلسى
مى گوید: از (گفته ى ) کلینى چنین بر مى آید که ((سویق ))، در صورتى که در روایات ، همراه با قیدى (مانند جو) نباشد، به معناى ((سویق گندم )) است ؛ چرا که مى گوید: ((باب انواع سویق ها و برترى سویق گندم )) و سپس در ذیل این عنوان ، حدیثهایى را مى آورد که در آنها واژه ى ((سویق ))، بدون صفت یا مضافّ الیه ، آمده است .
شهید
در الدروس گفته است : ((درباره ى سویق و سود آن ، روایت هاى فراوانى رسیده و کلینى ، سویق را به معناى سویق گندم ، دانسته است )).
مؤ لّف بحرالجواهر
گفته است : ((از هفت چیز، سویق مى سازند: گندم ، جو، کُنار، سیب ، کدو، دانه ى انار و شلغم . همه این انواع ، طبع را مهار مى کند، قى و دلشوره اى را که از صفرا زده مى شود، از میان مى برد، رطوبت معده را خشک مى کند، و اگر قدرى سویق جو با آب و مقدار اندکى شیر برداشته و خشخاش بوداده ى ساییده با آن مخلوط شود، براى شکم رَوى ، سودمند است ، نیش زدگى ها را تسکین مى دهد و خواب مى آورد)).
ابن بیطار،
به نقل از رازى گفته است : ((هر سویقى با چیزى که از آن ساخته مى شود، تناسب دارد. براى نمونه ، سویق جو، از سویق گندم ، سردتر است ، به همان اندازه که خودِ جو، طبعى سردتر از گندم دارد. این سویق ، همچنین نفخ بیشترى پدید مى آورد. از میان همه سویق ها، استفاده از سویق گندم و سویق جو، بیشتر است و این هر دو، نفخ آور و موجب کندتر شدن حرکت غذا از معده به پایین اند. البته ، اگر این دو نوع سویق ، کاملا با آب جوشانده و سپس از پارچه اى درشت باف گذرانده شوند و بدین ترتیب ، آب آنها جدا شود و به صورت لقمه هایى فشرده در آیند و سپس همراه با آب سرد و شکر، نوشیده شوند، از نفخ آنها کاسته مى گردد و چنانچه در تابستان در اول صبح مصرف شوند، براى اشخاص حرارتى و برافروخته مزاج ، سودمند خواهند بود و مانع تب ها و بیمارى هاى ناشى از گرم مزاجى مى شوند و همین ، از بالاترین منافع آن است . کسى که این نوع سویق را بخورد، در آن روز نباید میوه ى تر، خیار و سبزى بخورد، یا دست کم نباید از این چیزها زیاد بخورد؛ امّا سرمادیدگان و کسانى که به نفخ ‌هایى در شکم یا دردهایى مزمن در پشت و مفاصل مبتلا هستند و همچنین پیران و کسانى که مزاجى کاملا سرد دارند، نباید از این سویق هیچ بخورند. اگر هم به خوردن آن ناچارند، آن را پس از چند بار شستن در آب گرم و همراه با پانیذ و عسل ، پس از درآمیختگى با زیتون و روغنِ وندانه و همچنین روغن گردو، با طبع خود مناسب سازند.
هر چند سویق جو از سویق گندم ، سردتر است ، اما از آن روى که گندم نسبت به جو آب بیشترى مصرف مى کند، سویق گندم سردکنندگى بیشترى براى بدن نیاز دارند، سودمندى بیشترى دارد. برعکس ، سویق جو، براى کسانى که به خشک کردن طبع نیاز دارند، مناسب تر است . چنین کسانى ، معمولا داراى بدن هایى سِتَبر، پُرگوشت و پُرخون هستند، در حالى که گروه نخست ، بدن هایى تکیده ، کم گوشت و زردرنگ دارند.
* * *
سیاه دانه یا سیاه تخمه ، تخمى است خوش بوى و شبیه به زنیان که بر روى خمیر نان مى پاشند. سیاه تخمه ، حبة السوداء، شونیز، نانجه ، نانوخیه ، نانخاه و سیاه دانه (نام هاى دیگر آن است ) (لغت نامه دهخدا)