در چنین حالى دیگر، آن روح توانمند نیست زیرا فاقد روحانیت و صفاى روحانى است .
فلاسفه و علماى حکمت و معرفت و روانکاوان با همه ى علم و فضل و فن و تجربه ى خود تنها راه درمان بیمارى هاى روانى را که مستقیم و سودبخش ‍ شناخته اند باورهاى دینى اعلام کرده اند و مى گویند:
جز دین هیچ درمانى نمى تواند به فریاد روح هاى بیمار برسد. و جز تعلمیات آسمانى انبیا هیچ پدیده اى که جان بیمار را شفا دهد وجود ندارد.
مسلم است که جز خداى جهان آفرین کسى نمى تواند جان و امراض جان و شفاى امراض را تحقق بخشد.
ادیان آسمانى در علاج بیمارى هاى روحى آثارى اعجازگر نشان مى دهند. اثر دین در مداواى ارواح به سحر شبیه تر است اما با این اختلاف که سحر شرّ محض است و دین خیر محض .
دین مقدس اسلام سرآمد ادیان بشرى است با آموزه هاى عالیه اى که سرآمد تعالیم جهان در علاج بیمارى هاى روحى است به دغدغه هاى بشر پاسخ مى گوید. قرآن کریم در این باب اشارات کامل و روشنى دارد. پروردگار متعال در کلام نورانى خود مى فرماید:
استجیبوا الله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم
:در آن هنگام که خدا و رسول شما را به سوى درمان حیات بخش ‍ مى خوانند از اجابت دعوتشان روى بر متابید.
و نیز فرموده :
من عمل صالحا من ذکر او انثى و هو مؤ من فلنحیننه حیاتا طیبة
: آنان که ایمان آورده اند و نیکوکارند، خواه مرد باشند خواه زن ، زندگانى دلپذیر نصیبشان خواهد شد.
و فرموده : قد جائتکم موعظه من ربکم و شفاء لما فى الصدور
: بیانى که حاوى اندرزهاى خداى شما و شفاى بیمارى هاى درونى شماست ، به سوى شما آمده است .
و فرموده : و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤ منین
: رسول اکرم برنامه هاى نبوت و هدف رسالت خویش را در این جمله کافى و کامل بیان کرده است : انى بعثت لاتمم مکارم الاخلاق :
: من مبعوث شده ام که ارزشهاى والاى اخلاقى را تکمیل کنم .
یعنى بشریت را از آسیب بیمارى هاى روحى نجات بخشم .
و به هنگام رحلت از جانب خویش قرآن و اهل بیت خود را خلیفه خویش ‍ داده و آنان را طبیب بیمارى هاى روحى بشر معرفى فرموده است .
کتاب خدا که صامت است و عترت او که همان کتاب سخنگوى خداوند است ، مردم را از بیمارى و خطرها نجات مى دهند.
عترت طاهره ى رسول الله هر یک در عصر خود طبیب بیمارى هاى روحى و جسمى مردم بوده اند.
در تاریخ زندگانى ائمه ى بر حق اسلام مى بینید هر کدام طبیب دوره ى خود و درمانگر بیماران مردم بوده اند.
عصر امام صادق (ع) عصر آشفته اى بود. عقاید و مذاهب در آن عصر در منتهاى اختلاف و اصطکاک بود و سلامت جامعه به طرز فجیعى به مخاطره افتاده بود. امام صادق (ع) بیش از دیگران به معالجه و شفاى دردمندان روحى مى پرداخت . حضرت به خوبى مى دانست که تنها طبیب و درمانگر مسئول در آن عصر خود اوست . او کتاب ناطق خدا و جانشین بر حق رسول او و رهایى بخش بشریت در آن عهد تاریک و آشفته بود.
فضایل نفسانى سخت ضعیف شده بود. رذایل با طغیان زایدالوصفى بر فضایل چیره بود. امام صادق (ع) در این دوران اگر به درمان دردهاى روحى بشر نکوشد و اگر دست بیماران دردمند و مستمند را نگیرد فاجعه دردناکى رخ خواهد داد.
حال به شمه اى از درمان هاى روحى امام صادق (ع) مى پردازیم و راهکارهاى حضرتش را در درمانهاى روحى توضیح مى دهیم :
1 - غضب
غضب ، ((خشم )) یک غریزه سرکش روانى است که وقتى بجنبد عقل را از فعالیت باز دارد و سلطنت خود را بر اعضا و جوارح مستولى مى سازد و حس انتقام را با بحران و خطر مواجه مى سازد.
در این هنگام فشار خون به سمت قلب زیاد مى شود و خون از قلب با شدت و حرارت غیر عادى به رگها فشار آورد و به سوى مغز بالا مى رود. چهره ى خشمناک را گلگون سازد و شقیقه ها را به ضربان اندازد. خون در سینه بجوشد و چین هاى مخوفى به پیشانى اندازد و حالت انقباضى به لب افکند تا آنجا که دندانها را نمایان سازد.
در چنین حالتى انسان خشمگین جز انتقام چیزى نمى فهمد، عطش خون ریختن ، عطش خون خوردن و عطش انتقام جان خشمناک را بى تاب مى گرداند.
شاعر عرب به همین مناسبت مى گوید:
من در میان دشمنان بشر پس از یک امتحان دقیق
هیچ خصم را عنودتر و لجوج تر از غضب ندیده ام
عوامل خشم عبارتند از:
1 - وراثت
2 - حساسیت فوق العاده ى اعصاب
3 - سوء تربیت
4 - سوء تغذیه که موجب مسمومیت مزاج مى شود.
و نیز گفته اند عوامل انگیزنده ى خشم عبارتند از:
1 - نخوت و کبر
2 - خودخواهى و خویشتن دوستى
3 - شوخى
4 - مسخرگى
5 - ننگ و بدنامى
6 - حیله گرى
7 - حرص بسیار در جمع مال و کسب مقام
این هفت خصلت که عموما در ردیف اخلاق نکوهیده قرار دارند، غضب را برانگیزانند و مسلم است تا این خصلت ها ترک نشوند از شر خشم رهایى نخواهند بود. عوارض خطرناک و مخوفى که از غضب به جان آدمى خواهد افتاد از این قرار است .
1 - بیمارى استخوان فرساى سل ریوى
2 - اختلال دستگاه گوارش
3 - التهاب اعصاب
4 - خونریزى به شکلهاى گوناگون
5 - گفته مى شود که اشخاص زود خشم به یک بیمارى شبیه به بیمارى هارى دچار مى شوند و اگر در آن حمله ى عصبى کسى را گاز بگیرد مرگى دردناک طرف مقابل را فرا خواهد گرفت و به این دلیل آب دهان مردم خشمناک نه تنها براى خود بلکه براى دیگران هم سم کشنده است .
خشم یک درد روحى - روانى است که به نوبه ى خود بلایى خطرناک است . این بیمارى نه تنها شخص خشمناک را از پاى در مى آورد بلکه از این خشم به دیگران زیان مى رساند.
خشم شدید، خشمناک را دیوانه وار به حملات جنون آمیزى وا مى دارد که مسلم است در حال عادى به یک چنین حمله ها اقدام نمى کند.
چه بسیار دانشمندان و فلاسفه و پزشکان و حکما به درمان این بیمارى با داروهاى گوناگون پرداختند اما نتوانسته اند نتیجه به دست آورند.
دین مبین اسلام که منبع حکمت و معرفت است ، توانسته است به آسانى بیمارى خطرناک غضب را درمان کند.
رسول اکرم (ص) در حدیث شفابخش خود فرموده :
انسانى که در نفس خود این عارضه ى ((خشم )) را ادراک مى کند. اگر ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است بخوابد و اگر با این حال هم نتوانست خشم خویش را فرو نشاند با آب سرد وضو سازد یا غسل کند (و مقدارى آب سرد بنوشد) زیرا آتش را تنها آب فرو خواهد نشانید.
امام صادق (ع) چنین مى فرماید:
1 - غضب کلید همه ى بدى ها و شرور است .
2 - غضب قلب حکیم را به تیرگى و ظلمت خواهد کشانید.
3 - آن کس که نتواند بر غضب خویش حکومت کند نخواهد توانست اراده ى خویش را تحت اختیار خود در آورد.
4 - بردبارى بهترین یاور شماست .
آن کس که خشمش آشکار شود، کینه اش رشد خواهد کرد و آن کس که هوسش قوت گیرد احتیاطش ضعیف خواهد شد.
* * *
2 - دروغ
دروغ انحراف نفس از پویش راستى است . انسان دروغگو از لحاظ صداقت ، راستى و درستى روحا بیمار است و عوارض این مرض ؛ تزویر، نفاق ، فریب ، خیانت ، ریا، خلف وعده ، عهدشکنى و انحطاط از انسانیت است .
علاوه بر آن که صفت دروغ در نفس خود زشتى است ، انسان دروغگو را نیز هم چون عضو فاسدى در اجتماع به خرابى مبانى اجتماعى بر مى انگیزد.
بدیهى است که این عضو فاسد موجبات فساد اعضاى دیگر را نیز فراهم خواهد ساخت .
امام صادق (ع) در باب این بیمارى خطرناک روحى چنین فرموده :
1 - هیچ گاه دردى کینه توزتر از دروغ نیست .
2 - آن کس که دروغش بیشتر باشد، فروغ جانش ضعیف تر است .
3 - آن کس که زبانش راست مى گوید کردارش پاک و مقدس است .
4 - شراب و دروغ کلید مفاسد و شرورند و در عین این که دروغ بدتر از شراب است .
5 - زنهار از هم نشینى با دروغگویان بپرهیزید زیرا دروغگو در حالى که مى خواهد به شما سودى برساند زیان خواهد رسانید دروغگو دور را براى تو نزدیک و نزدیک را براى تو دور خواهد ساخت .
3 - حسد
حسد خصلتى است که حسود را همیشه دشمن کمال ها و نیکویى ها و خیرات مى دارد. حسود از توفیق و سعادت دیگران همواره رنج مى برد و پیشرفت مردم پیشرو و فعال را مکروه مى شمارد.
بدبختى حسود این است که شب و روز به نیک بختى مردم خوشبخت مى اندیشد و از اندیشه ى خود عذاب مى بیند.
درد حسد از درد بخل استخوان گدازتر است زیرا بخیل مال خود را دودستى نگاه مى دارد و از اعطا و انعام مى پذیرد ولى حسود سعى مى کند جلوى نعمت هاى الهى را ببندد و از عطایاى خدا به بندگانش جلوگیرى کند.
حسود بى جهت دشمن مردم است . بى جهت دوست مى دارد که خوشبختان بدبخت شوند.
رسول اکرم (ص): مردمى در این جهان به سر مى برند که با نعمت هاى خدا دشمن هستند.
گفته شد دشمن نعمت هاى الهى کیست یا رسول الله ؟ فرمود: آنان که بر دیگران حسد مى برند.
امام صادق (ع) درباره ى این بیمارى روحى چنین مى فرماید:
1 - هرگز حسودان دل آسوده نخواهند بود.
2 - حسودان هرگز روى توانگرى و بى نیازى نخواهند دید.
3 - حسود همیشه ناراحت و سرگردان و غصه دار است .
4 - حسود با آن جان گزا که در سینه دارد پیوسته مریض است .
5 - حسد ایمان آدمى را مى خورد آن چنان که شعله هاى آتش توده هاى هیزم را مى بلعد.
4 - تکبّر
این خصلت آدمى را از حدود شخصیت و استحقاق وجودى وى خارج مى سازد و او را برمى انگیزاند که خود را همیشه بزرگ و دیگران را کوچک شمارد.
انسان بدبختى که به مرض تکبر دچار است چون خود را در مقامى فوق دیگران مى بیند چنان اسیر خویشتن است که مطلقا در وجود خود نقص و نقیصه اى نمى شناسد.
انسان متکبر موجودى فرومایه و کوتاه بین و تنگ چشم است که در خود هر چه مى بیند کمال و در دیگران هر چه مى بیند نقص مى بیند. بى آن که از نقص خود و کمال دیگران آگاه باشد.
آثار و عوارضى که این مرض در وجود انسان مى گذارد علاوه بر زشتى خود مرض (تکبر) غرور و ظلم و تجاوز به حقوق دیگران و کینه و حسد و سرپیچى از مقررات و قوانین و فرار از نصیحت و روى تابیدن از هدایت و ارشاد است .
امام صادق (ع) متکبر را چنین توصیف مى کند:
1 - متکبر موجود ذلیلى است که چون ذلت را در نفس خود ادراک مى کند، مى کوشد تا در سایه تکبر این نقص ننگین را در خود بپوشاند.
2 - آن کس که متکبر است هرگز نباید از زبان مردم گفتارى دلپذیر توقع داشته باشد.
3 - هیچ جهلى از خودپسندى زیان آورتر نیست .
4 - سرآغاز احتیاط فروتنى است .
5 - این سه صفت جز دشمنى مردم حاصلى به بار نمى آورند. ((تکبر، دروغ ، ستم ))
5 - خُلف وعده
آن چه این مرض روح کش را به بار مى آورد عدم اعتماد مردم و انحطاط مقام اجتماعى بیمار است . آن کس که به این بیمارى دچار شود هرگز میان خلق و محبوب و آرام نخواهد بود.
هیچ روان شناس و هیچ درمان روحى چاره ى این بیمارى را نمى داند تنها دین است که مى تواند با قدرت قاهره اى که بر نفوس دارد به درمان این بیمارى بپردازد.
اینک امام صادق (ع) درمان این بیمارى را توصیه نموده و مى فرماید:
1 - آنان که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارند باید به وعده هاى خود وفادار باشند.
2 - این سه فرقه هرگز به خدا ایمان نیاورده اند هر چند نمازگزار و روزه دار باشند.
اول : آن گروه که دروغ مى گویند.
دوم : جماعتى که در امانت خیانت روا مى دارند.
سوم : آنان که به وعده ى خویش وفادار نیستند.
6 - حرص
بیمارى حرص از افراط در طلب مال و عطش شدید به جمع درهم و دینار و پول و مال و منال سرچشمه مى گیرد. وقتى بیمارى حرص و ولع بر عقل آدمى غلبه کند وى را موجودى مریض و آزمند به بار مى آورد. عوارض ‍ حرص یک نوع فقر مستمر است که همواره حریص را گدا و بیچاره و مستمند نگاه مى دارد هر چند که وى مالک گنج هاى قارون باشد. علاج این بیمارى در دست قناعت است . از همین رو گفته اند:
توانگر آن کس است که فطرتى مستغنى داشته باشد.
و گفته اند: قناعت گنجى است که پایان ناپذیر است .
امام صادق (ع) مى فرماید:
1 - توانگرترین مردم کسى است که اسیر حرص نباشد.
2 - آن کس که به نصیب خویش رضامند باشد از همه ى مردم بى نیازتر است .
3 - کلید بدبختى ها و افسردگى ها و ناراحتى هاى عصبى حرص است . این حرص آدمى را به رنج و دشوارى و گناه و فرومایگى و ذلّت مى اندازد.
4 - حرص سرچشمه ى عیوب است .
5 - حریص از دو نعمت محروم است . نعمت قناعت و نعمت آرامش و آسایش .
6 - حریص هرگز مقام رضامندى و یقین را نخواهد یافت .
7 - خودنمایى و ریا
شهوت خودنمایى و ریا بیمارى است که همچون جذام آدمى را از اجتماع مى راند و به دشمنى و نفرت مردم دچار مى سازد. آنان که در خودنمایى به تحقیر و توهین دیگران اقدام کنند و در هر محفل لب به فضل و فضیلت فروشى بگشایند جز دشمنى و کینه ى مردم حاصلى به دست نخواهند آورد. از عوارض این بیمارى انزواى ریاکارانه بوده و کافى است که فرد را در میان مردم تک و تنها و بى کس و کار واگذارد.
امام صادق (ع) این بیمارى روحى را با ارشاد و رهنمودهاى ارزنده ى خویش چنین درمان مى کند:
1 - مؤ من کسى است که با مردم مدارا کند نه آن که خویشتن را به دیگران بنمایاند.
2 - معنى جهل ، خودنمایى و تکبر و غفلت از پرودگار متعال است .
3 - افرادى که به منظور خودنمایى با مردم به بحث و جدل بر مى خیزند و اعمال صالح خویش را به فساد مى آلایند.
مباحث فوق خلاصه اى از آموزه هاى آن حضرت است ولى محال است که دریاى دانش و بینش امام (ع) پایان پذیر باشد. امام صادق (ع) وارث علوم انبیاء و اولیا بود و دانش و بینش خود را از پروردگار متعال مى دانست . چنان که مى دانیم علم الهى لایتناهى و بى پایان است و دانش امامان شیعه نیز پایان و کرانه اى نمى گیرد.
قطره اى بود از آن اقیانوس بیکران و ذره اى از آن خورشید درخشان که تقدیم گردید. از پیشگاه الهى مساءلت مى داریم که ما را در حق گویى و حق جویى و ولاى محمّد و آل محمّد توفیق عنایت فرماید. انه سمیع مجیب .
خلاصه ى آموزه هاى طب الصادق (ع)
درمان : به وسیله سیر دردهاى خود را درمان کنید، امّا با دهان بویناک به مسجد نروید.
بهداشت دهان و نیروى جنسى : پیاز بخورید زیرا در پیاز سه حکمت سودمند نهفته است :
1 - لثه ى آدمى را قوى و ستبر مى سازد.
2 - دهان را خوشبو مى کند.
3 - بر نیروى جنسى مى افزاید.
همچنین امام صادق (ع) فرموده اند: که خوردن پیاز رنگ چهره را برافروخته مى کند و خستگى را از بدن برداشته اعصاب را استوار مى کند و بیمارى تب را شفا مى دهد.
بهداشت - درمان :
ترب مصرف کنید زیرا برگ این گیاه ، گاز معده را در هم شکسته و مغزش ‍ جریان ادرار را آسان ساخته و ریشه اش بلغم را مى برد.
درمان :
خوردن هویج در علاج قولنج و بواسیر موثراست و این گیاه هم از گیاهانى است که بر قوه ى باه (نیروى جنسى ) مى افزاید و کلیه را گرم مى کند.
درمان :
خوردن کدو قواى عقلى و حیات مغزى انسان را زیاد خواهد کرد و براى درد قولنج هم دارویى سودمند است .
بهداشت :
میوه ها عموما مسموم هستند، وقتى به دستتان مى رسند ابتدا آنها را با آب بشویید.
بهداشت - درمان :
خوردن انگور فایده اش آن است که اعصاب را محکم مى کند و خستگى را برطرف مى سازد و به نفس انسان نشاط مى بخشد.
بهداشت - درمان :
1 - امام صادق (ع) فرمود: سیب بخورید زیرا این میوه حرارت را در اندورن شما فرو خواهد نشانید و مزاجتان را معتدل خواهد کرد و تب داران را شفا خواهد داد.
2 - امام صادق (ع) فرمود: اگر مردم مى دانستند در سیب چه خواصى نهفته است بیماران خود را جز با سیب با هیچ دواى دیگرى مداوا نمى کردند. علاوه بر آن که سیب در قلب آدمیزاده سرورى سریع مى بخشد.
بهداشت کودکان :
به کودکانتان انار بخورانید تا زودتر جوان شوند.
بهداشت - درمان :
1 - خوردن ((به )) چهره را نیکو مى کند و قلب را آرام نگه مى دارد.
2 - کسى که ((به )) را ناشتا بخورد، نطفه اش سالم و در نتیجه کودکى که از او به وجود مى آید زیبا خواهد بود.
3 - خوردن به مایه ى قوت قلب و روشنایى ضمیر است .
بهداشت دهان و استخوان : خوردن انجیر بوى دهان را برطرف مى سازد و استخوان را تقویت مى سازد و به پیازهاى رویاننده مو قدرت و نشاط مى دهد. انجیر دردها را بى دوا از میان مى برد.
بهداشت - درمان :
در خوردن خرما شفاى سموم قرار دارد و هر کس هفت دانه از خرماى خشک را تناول کند، کرم ها (انگل ها) در شکمش کشته خواهند شد.
بهداشت - تصفیه خون :
بى دریغ از کاهو استفاده کنید زیرا این گیاه خون را تصفیه مى کند.
بهداشت تغذیه :
کاسنى سبزى خوبى است ، از کاسنى بخورید تا خون شما افزون و میل جنسى در وجود شما سرشار شود و فرزندتان نیکو به وجود آید.
درمان - آموزش پزشکى :
امام صادق (ع) فرمود: تا بدن شما خود مى تواند با قواى طبیعى بر ضد بیمارى پیکار کند، از استعمال دوا پرهیز کنید.
بهداشت :
اگر آدمیزادگان در غذاى خود جانب اعتدال را رعایت کنند هرگز بیمار نمى شوند.
بهداشت :
خوابیدن ، مایه ى آسایش بدن و سخن گفتن مایه ى آرامش روح و سکوت مایه ى آرامش عقل است .
بهداشت - درمان :
در راه بهداشت خویش هر چه هزینه کنید به اسراف نرفته اید زیرا اسراف در آن است که پول ها به آزار نفس آدمیزاده مصرف شود.
بهداشت :
هرگز با شکم تهى به حمام نروید و در عین حال با شکم پر پا به حمام مگذارید.
بهداشت :
پس از خوردن غذا به پشت خوابیدن ، بدن را فربه (چاق ) خواهد ساخت و خوراک را به گوارایى و دلپذیرى هضم خواهد کرد.
بهداشت :
پس از غذا دست هاى خود را به خوبى بشویید. این عمل فقر را برطرف خواهد ساخت و به عمر شما خواهد افزود.
روان درمانى :
هنگام غم و اندوه تا مى توانى این جمله ى مقدس را تکرار کن : لا حَوْلَ وَ لا قُوَةَ اِلّا بِاللّهِ العَلىِّ العَظیم

دکتر لاکوفسکى که پیاز را تحت مورد بررسى ، تحلیل و تحقیق قرار داده عقیده دارد ((پیاز)) در مقابله با بیمارى هستى بر باد ده سرطان حریف قدر و توانمندى است . دکتر لاکوفسکى مى گوید:
ما همچنان روى پیاز مطالعه مى کنیم و عقیده داریم که روزى این گیاه ناچیز مطمئن ترین وسیله براى درمان دردهاى بشر از کار در آید.
دکتر ((دامر)) مى گوید:
پیاز در عین این که غذاست ، دوا هم هست . پزشکان پیاز را در مورد بیمارى کلیه و ادرار و استسقا داروى موثرى مى شناسند و ترجیح مى دهند این گیاه خام خورده شود.
پزشک دیگرى مى گوید:
پیاز حاوى ماده اى گرانقدر است که درد گلو و بینى و مجارى تنفّس را سبک مى سازد.
آنچه پزشکان تا کنون در حق پیاز گفته اند از این قبیل است و مسلم است که آینده اکتشافات سودمندترى در مورد این گیاه به عمل خواهد آورد و مقام پیاز را در دنیاى علوم فراتر خواهد برد.
... و اما در مورد ترب
متخصصین علوم تغذیه گفته اند:
ترب گیاهى است که ادرار را زیاد مى کند و کلیه را شستشو مى دهد و اشتها را برانگیزد و ترشحات معده را تنظیم کند و عمل هضم را آسان سازد و بیمارى روماتیسم را بهبود بخشد و گاز شکم را فرو نشاند و سینه را سبک کند و سرفه را شفا بخشد و رسوبات کبد را بشکند و بلغم را از ریشه برکند.
این پژوهش علم پزشکى در عصر حاضر است . امام صادق (ع) در سیزده قرن پیش از عصر حاضر فرموده است :
ترب مصرف کنید زیرا برگ این گیاه گاز معده را در هم شکند و مغزش ‍ جریان ادرار را آسان سازد و ریشه اش بلغم را ببرد.
در خصوص هویج
پزشکان در مورد خواص هویج مى گویند:
این گیاه حاوى مقدارى قند گیاهى است که زود جذب مى شود امّا هضمش ‍ براى کودکان دشوار است .
آب هویج در درمان یرقان اثرى بسزا دارد و این آب اگر با عسل آمیخته شود، بر نیروى جنسى بیفزاید. به علاوه براى درمان کبد و روده سودمند است . پزشکان به بیمارانى که نفسشان تنگ مى شود یعنى به نوعى آسم دارند و بیمارانى که به ضعف اعصاب دچارند هویج توصیه مى کنند.
پزشکان مى گویند که آب هویج کمک مؤ ثرى به رشد کودکان مى نماید و اگر خام خورده شود کرم هاى معده را دفع مى کند و نیز خون را زیاد کرده نشاط خون را در بدن محسوس سازد.
متخصّصان علوم تغذیه ى عصر حاضر درباره ى هویج سخن بسیار گفته اند و هر چه گفته اند در سودمندى این گیاه شیرین است ولى امام جعفر صادق (ع) در عصر خود مى فرماید: هویج در درمان قولنج و بواسیر مؤ ثر است و این گیاه هم از گیاهانى است که بر نیروى جنسى مى افزاید و کلیه را گرم مى کند.
... و درباره ى بادمجان
پزشکان مى گویند:
بادنجان غذایى است که با هر مزاجى سازگار است . فواید این گیاه آن است که معده را تقویت مى کند و به رگ ها نرمى مى بخشد. بادنجانى که در سرکه بجوشد و بپزد ادرار را روان خواهد ساخت و براى طحال و کیسه ى صفرا سودمند خواهد بود. امام صادق (ع) فرموده است :
- بادنجان بخورید زیرا این گیاه بى آن که به کیسه صفر زیانى ببخشد، صفرا را سود خواهد داد.
بادنجان بخورید زیرا این گیاه بى آن که دردى به وجود بیاورد درمان درد دیگر خواهد بود. بعد از مصرف بادنجان چند دانه خرما به هضم و جذب آن در بدن کمک مى کند و فواید آن را در بدن دو چندان مى کند.
در مورد کدو
پزشکان مى گویند: کدو تنبل براى تبرید (خنک سازى ) مزاج ، تقویت و طراوت دماغى نافع است . به علاوه مسامات (منافذ بسته عرق ) را در رگ هاى بدن مى گشاید و به معده لینت مى دهد. مخصوصا معده هاى ملتهب را آرام مى سازد و بیمارى یرقان را نیز درمان مى کند. تب هایى که از گرمى مزاج به وجود مى آید به وسیله کدو برطرف مى شود.
کسانى که به بى خوابى هاى شدید دچارند اگر کدو بخورند خواب راحتى خواهند داشت و آنان که از نیمه ى اول عمر گذشته اند و طبعا قواى جسمى و عقلى شان رو به انحطاط است اگر کدو بخورند قواى خود را تجدید خواهند نمود. و سلول هاى بدنشان حیات تازه اى خواهد یافت .
امام صادق (ع) مى فرماید:
کدو قواى عقلى و حیات سلول هاى مغزى انسان را زیاد خواهد کرد و براى درد قولنج (کولیت ) هم داروى سودمندى است .
گفتار امام در مورد میوه ها و سبزى ها
علم امروز درباره ى میوه و سبزى سخنان بدیعى دارد و این دو موهبت طبیعى را در زندگانى و بهداشت بشرى بسیار مؤ ثر و نافع مى شناسد.
متخصّصین علم تغذیه امروز عموما مردم را به خوردن سبزى و میوه تشویق مى کنند.
مخصوصا بیمارانى که عارضه ریوى و بیمارى نقرس و غالبا این گونه دردها را با عوارض و علایم آن دارند، دعوت به خوردن سبزى و میوه مى کنند. زیرا با تحقیق به این نتیجه رسیده اند که در این مواد حیات بخش ، عناصر و املاح قابل توجه همراه با مواد اسیدى و قندى و پروتئنى یافت مى شود به همین جهت گروهى از میوه ها و سبزى ها براى نرمى مزاج و گروه دیگر براى سیستم مجارى ادرارى و دسته اى جهت هضم غذا و دسته ى دیگر در تقویت مزاج مورد توصیه ى پژوهشگران تغذیه قرار گرفته است . ضمنا دستور مؤ کد مى دهند که ضرورى است میوه و سبزى را پیش از خوردن درست بشویند تا از آلودگى هاى گوناگون پاک و پاکیزه شود.
میوه و سبزى عموما به خاک و آب هاى فاسد شده آلوده است . به علاوه چون در دست میوه فروش هاو دوره گردها و افراد گوناگون دستمالى مى شود لازم است با دقت شسته و تمیز گردد تا از آلایش جرثومه هاى گوناگون پاک شود. زیرا اگر این میکروب ها به داخل بدن راه یابد موجبات فساد بدن را فراهم خواهد ساخت . امام صادق (ع) از قرن ها پیش ازآن که این حقایق آشنا شود مى فرماید:
- میوه ها عموما مسموم هستند. وقتى به دستتان برسد ابتدا آن را با آب بشویید و در آب غوطه ور سازید. اکنون بخشى از آن چه را که امام (ع) درباره ى فواید و خواص میوه ها بیان داشته ، در این جا یادآور مى شویم :
انگور
فایده ى انگور آن است که اعصاب را محکم مى کند و خستگى را برطرف مى سازد و به انسان نشاط مى بخشد و غم و اندوه (افسردگى ) را مى زداید.
و نیز فرمود:
پیامبرى از پیامبران به درگاه خدا شکایت کرد که اندوهگین است . خطاب رسید:
- انگور تناول کن تا از اندوه رها شوى .
متخصّصین علوم تغذیه معتقدند در انگور سه خاصیت وجود دارد:
1 - معده را لینت و نرمى مى دهد.
2 - خون را صاف مى کند.
3 - به بدن غذا مى رساند.
آب انگور قواى فرسوده را تجدید مى کند و گردش خون را آسان مى سازد و مواد تخمیر شده ى معده را مى شکند و براى کبد و کلیه سودمند است و نیز سوءهاضمه ، نقرس ، بیمارى هاى قلبى ، صفرا، گاز معده و بواسیر را شفا مى دهد و از بروز سل و سرطان نیز تا حدودى جلوگیرى مى کند. در انگور ویتامین ((آ))، ((ب ))، ((ث )) موجود است و دردهاى ناشى از تب را نیز برطرف مى سازد.
دانشمندان بیوشیمى مى گویند: آب انگور ترشح آنزیم ها را در معده زیاد مى کند و براى طحال و ستون فقرات نافع است . در انگور مقدارى ((آرسنیک )) وجود دارد که جریان خون را سریع تر مى سازد. در نتیجه رنگ چهره را افروخته و سرخ و سفید مى نماید و به همین جهت انگور براى بیماران مبتلا به سفلیس ، سرطان و سل سودمند بوده است .
اکنون بیان مختصر و مفید امام (ع) را نسبت به فواید انگور با آن چه متخصّصین علوم تغذیه و دانشمندان دوران معاصر کشف کرده اند مورد ارزیابى و سنجش قرار مى دهیم و درباره ى عظمت اندیشه و آگاهى امام داورى کنیم .
امام از فواید انگور در مورد اعصاب و رفع خستگى و نشاط بدنى و عامل ضد افسردگى و غم زدایى انگور بیاناتى فرموده اند که شگفت آور است . جاى تحقیق و تفحّص فزون تر دارد.
در مورد سیب
امام صادق (ع) مى فرماید:
سیب بخورید زیرا این میوه حرارت را در درون شما فرو مى نشاند و مزاجتان را تبرید(خنک ) نموده و مبتلایان به تب را درمان خواهد کرد.
امام (ع) مى فرماید:
اگر مردم مى دانستند در سیب چه خواصى نهفته است بیماران خود جز با سیب با هیچ دواى دیگر مداوا نمى کردند. علاوه بر آن که سیب در قلب آدمى نشاط و سرورى سریع مى بخشد.
اثر سیب در قلب انسان به علت دارا بودن عنصر پتاسیم از اثرش در اعضاى دیگر سریع تر است .
و فرمود:
- به بیماران تب دار سیب بدهید زیرا از سیب سودمندتر برایشان چیز دیگر نمى شناسم .
پزشکان نیز اخیرا گفته اند:
خوردن سیب قلب ، مغز، کبد را قوى و شادمان خواهد ساخت و بوییدن سیب براى کسانى که بیمارى خفقان و تنگى نفس دارند، سودمند است .
خاصیت دیگر سیب این است که ((فم المعده )) را اصلاح مى کند و به معده بیدارى و اشتها مى بخشد.
سیب پخته براى سرفه درمان مؤ ثرى است و براى بیمارى هاى جلدى و بى خوابى نیز همین سیب پخته دواى خوبى است .
در مورد انار
امام مى فرماید:
- به کودکان خود انار بدهید و بدین وسیله جوانیشان را تسریع کنید.
و فرموده :
- انار را با پرده هاى نازک سفید اطراف دانه هاى آن بخورید تا معده تان را دبّاغى کند. یعنى ((جدارهاى معده )) را از آلودگى هاى گوناگون پاکسازى کند و به روشنایى ذهن شما کمک نماید.
متخصّصین علوم تغذیه مى گویند: انار صاف کننده ى خون و تولید کننده ى مواد مناسب براى بدن و نشاط دهنده ى اعصاب ، برطرف کننده ى تشنجات عصبى و گشاینده ى منافذ عرق پوست و لینت دهنده ى شکم و موجب جریان ادرار و مقوى کبد و داروى یرقان و ناراحتى هاى طحال و تپش قلب و مسکن سرفه هاى شدید و برطرف کننده ى خشونت صدا و درخشان کننده ى چهره و سیراب کننده ى بدن و نابود کننده ى کرم هاى معدى است .
این جاست که بیان شگفت امام (ع) در وصف انار جلوه گر مى شود. آن جا که حضرت فرمود:
- به کودکانتان انار بخورانید تا زودتر جوان شوند. خون پاک و جوشان ، مزاج سالم و مواد ضرورى بافت هاى بدن را تاءمین و مکانیسم بقاى حیات را تضمین و چهره ى درخشان و تغذیه سالم براى بدن را به ارمغان مى آورد و این خواص در انار موجود است . امام مى فرماید:
انار معده را دباغى مى کند یعنى هر آلایشى را از جدارهاى آن پاک مى کند.
وقتى معده روبیده و دباغى شود عمل هضم سریع و آسان مى شود و در نتیجه خون سالم به طور مرتب و منظم به سلول هاى بدن مى رسد و جریان خون با سلامت کامل صورت مى گیرد. چنین بدنى که از همه ى جهات سالم است جوانى را نیز مى تواند در خویشتن جلوه گر سازد زیرا جوانى حاصل بدنى سالم است .
در مورد بِه
امام (ع) مى فرماید:
خوردن به چهره را نیکو کند و قلب را آرام سازد.
و نیز فرموده :
کسى که به را ناشتا بخورد نطفه اش سالم و در نتیجه کودکى که از او به وجود آید زیبا خواهد بود.
و نیز فرموده :
((بِه )) مایه ى قوت قلب و روشنایى ضمیر است .
آن چه امام در مورد ((به )) فرموده متخصّصین علم تغذیه تا کنون نتوانسته اند اظهار کنند. شاید در این تجربه موفق نبوده اند.
به هر تقدیر ((به )) چهره را شاداب و قلب را پرنشاط و قوى و مغز را نیرومند و معده را سالم مى سازد و حیات انسان را رونق مى بخشد. همچنین ((به )) عمل کلیه را منظم و مثانه را نظیف و پاکیزه مى نماید و به سیستم مجارى ادرار و به سیستمهاى بدن کمک مى کند و معده را لینت مى بخشد و از دردهاى معده مى کاهد.
در خصوص انجیر
امام (ع) مى فرماید:
- انجیر بوى دهان را برطرف مى سازد و استخوان را تقویت مى کند و به پیاز مو نشاط و قدرت مى دهد و دردها را بدون دارو از بین مى برد.
امام (ع) خواص مهم این میوه را به میزان ادراک سؤ ال کننده بیان فرموده است .
متخصّصین علوم تغذیه در تحقیقات خود در مورد میوه اى ((انجیر)) چنین نتیجه گرفته اند که انجیر میوه اى است حاوى عناصر مغذى و مفید و مقدارى مواد قندى که براى انسان منافع فراوان دارد. انجیر عمل هضم را آسان مى سازد و به کار معده نظم و ترتیب مى بخشد. انجیر بدن را قوى ، چهره را شاداب و عضلات را پرنشاط و پرانرژى مى سازد. اگر شب هنگام انجیر میل کنید حرکات روده ها نظم و ترتیب خواهد یافت و بدن صحت و سلامت مى یابد. کوتاه سخن آن که این میوه هم مغذى و هم لذت بخش ‍ است و در مورد بیمارى هاى ناشى از فساد خون ، سل ، سرطان و رفع ناراحتى هاى کبدى اثرى بسزا دارد.
در مورد خرما
در حضور امام صادق (ع) طبقى خرما گذارده شد. فرمود: این چیست ؟ به عرض رسید: این از نوع ((بُرنى )) است .
فرمود: در این میوه شفاست و سپس فرمود: در این خرما درمان از سموم و مواد ضد سم وجود دارد. میوه اى است که با خود دردى به همراه ندارد و مایه ى ناراحتى نیست هرکس هفت دانه از این خرماهاى خشک را به هنگام خواب تناول کند کرمهاى شکمش نابود خواهند شد.
امام (ع) با این سخن که خرما درمان بیمارى هاست و میوه اى است که درد و ناراحتى ندارد مردم را به خوردن خرما و استفاده از منافع و فوایدش تشویق مى فرماید.
دانش تغذیه در عصر حاضر در پرتو وسایل گسترده پزشکى و ابزار عظیم بیوشیمى منافع خرما را به عرصه ى تشریح و آزمون کشانده است .
طب امروز مى گوید: خرما بدن را گرم مى کند و خون سرشار از مواد و املاح معدنى به وجود مى آورد و به پوست بدن طراوت و شادابى مى بخشد.
متخصّصین علوم تغذیه امروزه مى گویند: اگر خرما را با شیر بیامیزید و بخورید بر نیروى جنسى مى افزاید و اگر آن را با شیر بجوشانند عوارض ‍ التهابى را درمان مى کند. همچنین این جوشانده سرفه هاى خشک را فرو مى نشاند و التهابات ریوى و ناراحتى هاى مجارى ادرار را درمان مى کند.
خرما خواص بسیارى دارد که مى توان ویژگیهایى چون جلوگیرى از خونریزى غیر عادى قاعدگى و جلوگیرى از اسهال و اصلاح لثه را برشمرد. اما خاصیت شگفت این میوه ، ماده اى سودمند فلز ((منگنز)) موجود در آن است که عامل درمان بیمارى هاى کشنده سرطان شناخته شده است .
تحقیق شده است که در میان نخل بانان و کسانى که با خرما سروکار دارند بیمار سرطانى کمتر وجود دارد. کسى چه مى داند، هنوز که دانش تغذیه مراحل ابتدایى خود را مى گذراند شاید در آینده قدرت علم پرده از اسرار درمانى خرما بردارد و عظمت و ارزش این میوه لذیذ و سودمند را به جهانیان عرضه کند.
در آن عصر مردم روى زمین بهتر به این اندیشه هاى تابناک امام صادق (ع) پى خواهند برد و معنى سخن امام را که فرمود:
در خرما شفا وجود دارد، درمان بدون احساس درد را متوجه خواهند شد.
درباره ى کاهو
امام صادق (ع) مى فرماید: بى دریغ از کاهو استفاده کنید زیرا این گیاه خون را تصفیه مى کند.
پزشکان امروز که از روى این گیاه تحقیق کرده اند مى گویند: کاهو گیاهى است که از انواع ویتامینها سرشار است در این گیاه به مقدار زیاد ویتامین و املاح معدنى موجود است . اما به این شرط که قسمتهاى سبز و کلروفیل دار آن بیشتر خورده شود. آن قسمت که بیشتر از نور خورشید استفاده کرده است بیشتر داراى خاصیت و سودمندى است .
شیمى دان معروف ((نیومان )) مى گوید:
کاهو گیاهى است که از لحاظ آهن غنى است این گیاه گلبولهاى قرمز خون را زیاد مى کند و چهره و لبهاى خورنده خویش را همیشه گلگون نگه مى دارد.
اعصاب را آرام مى سازد، خواب مى آورد، در چشمها برق نشاط مى افروزد، مو را درخشان و براق مى کند.
همه این معجزات بر این اساس است که کاهو صاف کننده ى خون است .
امام هم همین اثرات را در مورد کاهو بیان فرموده از گیاه کاهو استفاده کنید زیرا این گیاه خون شما را تصفیه مى کند.
در مورد کاسنى
امام صادق (ع) مى فرماید: کاسنى سبزى مفید و مؤ ثرى است . نیز مى فرماید: از کاسنى بخورید تا خون شما افزون و میل جنسى در وجود شما سرشار شود و فرزند زیبا و نیکو از شما به وجود آید.
و فرموده : آن کس که بخوابد و در دل او هفت شاخه از هندبا(کاسنى ) نهفته باشد، شب را از درد کلیت ایمن خواهد خوابید.
پزشکان مى گویند: گیاه کاسنى اعصاب را قوى مى سازد و نور چشم را زیاد مى کند و قواى فرسوده بدن را تجدید مى کند و قلب و کبد و کلیه را به نشاط مى اندازد و براى رحم سودمند است و به مزاج اعتدال مى بخشد.
بیان امام (ع) در وصف کاسنى که مى فرماید:
((این گیاه میل جنسى را زیاد مى کند و بر زیبایى کودک مى افزاید)).
بیانى شگفت و کاملا منطبق با اصول علمى است .
زیرا تا مزاج سالم و خون صاف و بدن قوى و دستگاههاى حیاتى پرنشاط و کامل نباشد هرگز کودکى زیبا و تندرست به دنیا نخواهد آمد.
هنوز علم بشر تا آن اندازه اعتلا و توسعه نیافته که بتواند به حقایق سخنان امام پى ببرد. اما در این جا تا حدودى که متخصّصین علوم تغذیه و بیوشیمى توانسته اند در اکتشافات علمى خود دست یابند یادآور شدیم . اکنون به چند سخن کوتاه از گفتار آن بزرگوار در مورد طب و بهداشت مى پردازیم .
طب و بهداشت از نظر امام
واژه طبیب
امام (ع) مى فرمود: طبیب تا زمان موسى (ع) ((معالج )) نامیده مى شد. روزى موسى بن عمران در مناجات خود عرضه داشت ، الهى این دردها را چه کسى به جان آدمیزاد مى اندازد؟
خطاب رسید: من . موسى گفت : به این دردها چه کسى درمان مى بخشد؟ باز هم ذات اقدس الهى فرمود: من به بندگان دردمندم دوا مى دهم . موسى بن عمران در این هنگام گفت : پروردگارا وقتى که درد از تو و درمان هم از توست پس معالج چه کاره است ؟ خطاب آمد.
- درد را خودم و درمان را هم خودم مى فرستم . فقط معالج در این میان طیب خاطرى پیدا مى کند که بیمار از چنگ خطر گریخته است . از آن تاریخ معالج را طبیب خوانده اند.
در فراز دیگرى امام صادق (ع) فرموده : تا بدن ، خود مى تواند با نیروهاى طبیعى بر ضد بیمارى پیکار کند از استعمال دوا پرهیز کنید.
امام مى فرماید: کسى که از بیمارى نجات یافته و با این حال خودسرانه به استعمال دوایى پرداخته که به مرگش منجر شده است مستحق نفرت و خشم من خواهد بود. من از او بیزارم زیرا او در این اقدام خودسرانه خودکشى کرده است .
از امام نقل است که فرموده :
شستن ظروف و جاروب کردن صحن و سرا روزى را افزون کند.
* * *
از نوشیدن آب فراوان (افراط در مصرف آب که موجب عدم هماهنگى و بر هم خوردن تعادل الکترولیتى سلول هاست ) پرهیز جویید.
* * *
به ((عنوان بصرى )) فرمود: هرگز به غذایى که دوستش نمى دارى لب میالاى که این عمل براى تو حماقت و کودنى آورد. و تا گرسنه نباشى بر سفره منشین و از لقمه هاى حلال بخور حدیث رسول اکرم (ص) را به خاطر دار که مى فرماید: آدمى هیچ ظرفى را پر نمى کند که شوم تر از شکم خود او باشد و وقتى خواهى خود را سیر کنى به یاد دار که اندرون تو باید به سه قسمت تقسیم گردد. یک قسمت براى خوردنى ها، یک قسمت براى نوشیدنى ها و قسمت سوم را تهى نگه دار که عمل تنفس آسان انجام شود.
* * *
اساس هر درد امتلاى معده (پُر بودن معده ) است مگر تب که علت حدوث آن عامل دیگرى است .
* * *
- این بادها عموما از طغیان خون یا بلغم پدید مى آیند و سزاوار است که انسان همیشه جانب اعتدال را رعایت کند.
* * *
براى مریض راه رفتن موجب ((پس افتادن )) است .
* * *
اگر آدمى در غذاى خود جانب اعتدال را رعایت کند، هرگز بیمار نشود:

اندازه نگه دار که اندازه نکوست

هم لایق دشمن است و هم لایق دوست

* * *
خوابیدن مایه ى آسایش بدن و سخن گفتن مایه ى آرامش روح و سکوت مایه ى آرامش عقل است .
* * *
هرگز با شکم تهى به حمام مروید و در عین حال با شکم پر به حمام پا مگذارید. بگذارید درون شما به هضم غذا مشغول باشد و بدین وسیله اضطراب معده ى شما آرام گیرد.
* * *
پس از غذا به پشت خوابیدن بدن را فربه خواهد ساخت و خوراک را به گوارایى و دلپذیرى هضم خواهد کرد و ناراحتى هاى درونى را آرامش ‍ خواهد داد.
* * *
نقل است که این حدیث از ابوالحسن على بن موسى الرضا (ع) و همچنین از امام صادق (ع) روایت شده است :
((در ابتداى شب به بستر زنان نروید. چه در تابستان و چه در زمستان عمل نزدیکى با زنان در آغاز شب زیان آور است زیرا در آن هنگام معده و رگ هاى بدن گرم فعالیت هستند و عمل جماع موجب قولنج (کولیت ) و فلج و لقوه و لغزش خواهد شد و سنگ مثانه و فتق و اختلال ادرار و ضعف چشم پدید خواهد آورد. اگر خواستى با زنى همبستر شوى بگذار شب به آخر رسد. در سحرگاهان عمل جماع براى قواى بدنى ملایم تر و سازگارتر و زمینه براى انعقاد نطفه مناسب تر بوده و در تکوین جنین اثرى شایسته خواهد داشت زیرا کودک را هوشیارتر به بار خواهد آورد. پیش از آن که عمل جماع شروع شود شایسته است با همبستر خویش به بازى پردازى ، پستان هایش را نوازش کنى و بر سینه و پهلویش با لطف دست بمالى تا او نیز از نظر امیال جنسى آماده شود.
در این هنگام شهوت زن بجنبد و آب او جمع شود و آثار میل در چهره و چشمانش پدیدار گردد و مانند تو به اوج لذت جنسى گراید و از تو همان خواهد که تو از وى خواهى .
ضرورى است که تا زن از دوران قاعدگى (پریود) پاک نشود، به وى نزدیک نشوى و پس از انجام جماع از جاى برنخیز و کمر راست مکن بلکه از پهلوى راست خود به بستر فرو غلت و لحظه اى آرام باش و بعد برخیز و ادرار کن .
ادرار در چنین حالتى مثانه را از آلودگى مواد رسوبى پاک مى کند و تو را از عوارض سنگ مثانه مصونیت مى بخشد. سپس حمام بگیر و غسل را به جاى آور.
* * *
آثار هیجان خون در بدن سه چیز است :
1 - بر پوست بدن جوش ها بدمد و دمل برانگیزاند.
2 - بدن خارش گیرد.
3 - چنان نماید که در زیر پوست بدن مورچه اى راه رود.
* * *
تب را با سه عمل مى توان درمان کرد:
1 - عرق کردن
2 - نوشیدن مسهل
3 - قى کردن
بهترین راه درمان بیمارى ها چهار عمل است :
1 - حجامت
2 - ضماد
3 - حمام
4 - تنقیه و اماله و شیاف
پیش از غذا دست هاى خود را به خوبى بشویید. این عمل فقر را برطرف خواهد ساخت و به عمر شما خواهد افزود.
* * *
امام (ع) در این آموزه هاى عالى مردم را از فقر و کوتاهى عمر بر حذر داشته است . طب امروز نیز ثابت کرده است که اگر دست ها به هنگام غذا شسته و ((استریلیزه )) نباشد بعید نیست که میکروب هاى زیان آور با لقمه اى از گلوى آدمى فرو روند و از معده به کبد و خون و قلب راه یابند.
این میکروب ها یا براى او مرگ نابه هنگام بیاورند و یا او را به مرضى دچار سازند که هر چه در کف دارد براى درمان خویش هزینه کند و در نتیجه به فقر و پریشانى دچار شود.
امام فرمود: براى این که از شرّ میکروب هاى خطرناک دست و انگشتان خویش در امان بمانید، دست را پیش از غذا بشویید و بدین ترتیب فقر و مرگ زودرس را از خود برانید.
گفتار امام در بهداشت روحى - روانى
همان گونه که بدن انسان هدف بلایا و بیمارى هاى گوناگون این جهان است ، روح انسان نیز در تمام زمینه ها ممکن است به خطر فساد و مرگ تهدید شود.
پیشوایان آسمانى براى حفظ صحت تن دستورها داده اند. همان طور هم در حفظ بهداشت روانى رهنمودهایى ارائه فرموده اند و شاید از این جهت سعى فزون ترى به کار برده اند زیرا این الگوهاى انسانى پیش از آنکه طبیب جسم باشند، طبیب روح بوده اند.
بیمارى هاى جسمى ، بدن را از کار مى اندازد و آدمى را از پاى مى افکند و به عمر افراد پایان مى بخشد.
و بیمارى هاى روحى اگر خداى ناکرده جان آدمیان را هدف هجمه هاى خود قرار دهند موجب مرگ روح مى گردند.
هنگامى که صفات رذیله و شهوات حیوانى و عواطف پست بر جان چیره شوند، بهداشت روانى انسان نابود مى گردد و رونق روحانى اش فرو شکسته و امتیازات عالیه از کف مى رود.

تره تیزک یا شاهى ، گیاهى است از تیره ى چلیپاییان . قسمى از بقولات خوردنى است که مزه اش کمى تیز دارد. از این جهت ، به تره (سبزى ) تیزک نامیده شده و در اصفهان ، آن را ((شاهى )) گویند و در عربى ((جرجیر)). (لغت نامه دهخدا)
* * *
علامه مجلسى مى نویسد: مقصود از ((بیرون کشیدن رگ ها)) بیرون کشسدن رگ از میان گوشت است ، چنان که یهودیان ، اکنون نیز این کار را انجام مى دهند. در برخى از روایت هاى ما هم نهى از خوردن رگ گوشت ، آمده است .
* * *
مقصود از سفیدى ، همان پیسى است و این احتمال که مقصود از آن ، سفیدى چشم باشد، بعید است .
* * *
وسمه یا کتم ،
گیاهى است که آن را با حنا مى آمیزند و موها را بدان ، خضاب مى کنند و رنگش بر جاى مى ماند. اگر ریشه آن را در آب بپزند، مرکب قلم از آن بدست مى آید.
* * *
دیدگاه امام صادق (ع) در مورد علل برخى بیمارى ها
یکى از نظریه هاى امام صادق (ع) که نبوغ علمى ایشان را به اثبات مى رساند آن که مى فرمود بعضى از بیمارى ها نه از راه هوا یا میکروب یا... بلکه فقط توسط تابش برخى امواج از بدن فرد بیمار به فرد سالم منتقل مى شوند.
این عقیده از نظر دانشمندان زیست شناسى و پزشکان در آن زمان و حتى دوره هاى بعد خرافات به شمار مى آمد زیرا در آن زمان علل رایج بیمارى را ابتدا از بوها مى دانستند و سپس آب یا هوا یا تماس بین فرد بیمار و سالم را به عنوان علّت انتقال بیمارى در نظر گرفتند. امّا در هیچ دوره اى ابراز نشد که امواج ساطع شده از بدن شخص بیمار ممکن است سبب ایجاد بیمارى در فرد سالم شود.
ولى امروزه تحقیقات علمى جدید که پایه ى آن در آزمایشگاههاى شوروى سابق گذاشته شد، نشان مى دهد که چنین نظریه اى کاملا صحیح است و احتمال منتقل شدن و سرایت بیمارى از راه امواج وجود دارد.
در شهر نوو-وو-سیبیرسک در شوروى سابق که یکى از مراکز بزرگ تحقیقات پزشکى و شیمیایى و زیست شناسى روسیه مى باشد، به صورتى کاملا علمى و غیر قابل تردید ثابت شد که اولا از سلولهاى بیمار اشعه ساطع مى شود و ثانیا نوعى از اشعه ها که از سلول هاى بیمار ساطع مى شود در صورتى که به سلولهاى سالم برسد آنها را بیمار خواهد کرد و این سرایت بدون کوچک ترین تماس بین سلول هاى بیمار و سالم صورت مى گیرد. نحوه ى آزمایش به این ترتیب بود که دو دسته سلول از یک بافت را انتخاب کرده و به طور جداگانه کشت مى دادند و با استفاده از ابزارهاى آزمایشگاهى مشاهده مى کردند که از هر دسته سلول چند نوع فوتون (واحد تشکیل دهنده ى امواج نورانى ) ساطع مى شود. دانشمندان سپس سلول هاى سالم را به دو گروه تقسیم کردند و یک گروه از آنها را تحت تاثیر یک عامل بیمارى قرار دادند و بیمار کردند و باز هم با استفاده از ابزارهاى مخصوص مشاهده کردند که اشعه اى از سلول هاى بیمار ساطع مى شود. سپس سلول هاى سالم به دو دسته تقسیم و هر دسته در یک محفظه ى شیشه اى قرار داده شدند. محفظه ى اول از جنس شیشه و دومى از جنس کوارتز بود. شیشه داراى این خاصیت است که تمام امواج به جز نور ماوراى بنفش را از خود عبور مى دهد. و در مقابل ، کوارتز فقط نور ماوراى بنفش را از خود عبور مى دهد. پس از چند ساعت که سلول هاى سالم موجود در محفظه هاى شیشه اى و کوارتزى در مجاورت سلول هاى بیمار قرار گرفتند، مشاهده شد سلول هاى موجود در محفظه ى کوارتزى بیمار شدند ولى سلول هاى موجود در محفظه ى شیشه اى سالم ماندند. نتیجه ى این آزمایش آن بود که از سلول هاى بیمار اشعه هاى گوناگونى ساطع مى شود ولى اشعه ى ماوراى بنفش است که باعث بیمار شدن سلول هاى سالم مى شود. این آزمایش در مدّت بیست و پنج سال (!) با بیمارى هاى مختلف تکرار شد تا نتیجه ى آن قطعى و قابل استناد باشد و در همه موارد نتیجه یکسان بود. و اشعه ى ماوراى بنفش ساطع شده از سلول هاى بیمار علّت بیمار شدن سلول هاى سالمى بود که در مجاورت آنها قرار داشتند.
از مجموعه هاى این آزمایش ها این نتیجه به دست مى آید که هر یک از سلول هاى بدن ما مانند یک فرستنده و گیرنده است که از خود اشعه ساطع مى کند. تحت تاثیر اشعه نیز قرار مى گیرد و آنها را ضبط مى کند و اگر اشعه اى که ضبط مى کند از نوع ماوراى بنفش باشد و از یک سلول بیمار ساطع شده باشد، سلول سالم را بیمار خواهد کرد.
همچنین در آزمایش هاى متعدد این دانشمندان این نکته هم به اثبات رسید که هر گاه عامل بیمارى دسته اى از سلول هاى مادّه ى شیمیایى ((توکسین )) باشد، اشعه ى ماوراى بنفش ساطع شده از این سلول ها، سلول هاى سالمى را که هیچ تماسى با آنها ندارند، بیمار مى کنند. ((توکسین )) در واقع سمّى است که بعضى از موجودات ذره بینى و انگل در بدن ما تولید کرده و موجب بیمارى مى شوند.
به هر حال این یافته ها افق جدیدى را پیش روى دانشمندان گشود. به طور مثال در مقابله با بیمارى هایى مانند سرطان یکى از روش هاى جدید آن است که ابتدا مانع رسیدن اشعه از سلول هاى بیمار به سلول هاى سالم شوند و سپس مانع از پیشرفت بیمار در سلول هاى بیمار گردند.
این کشف علمى به قدرى قابل توجه است که کار زیادى بر روى آن انجام شده است و دانشمندان دریافته اند که هر نوع بیمارى خاص فوتون با طول موج مخصوص به خود را ساطع مى کند و با تکیه بر این یافته اکنون دانشمندان مشغول تهیه ى جداول مربوط به فوتون ها و طول موج هاى مربوط به بیمارى هاى مختلف هستند.
به طور مثال اگر طول موج فوتون هاى ساطع شده از سلول هاى مبتلا به ویروس آنفلوانزا به دست مى آمد، مى توان اقدام حساب شده اى در جهت معالجه آنفلوانزا و جلوگیرى از ابتلاى سلول هاى سالم به عمل آورد.
از آنچه گفته شد نتیجه گرفته مى شود که نظریه ى امام صادق (ع) مبنى بر این که بعضى امواج باعث تولید بیمارى مى شود، کاملا صحیح است و ما امروزه مى دانیم اشعه ى ماوراى بنفش تابیده شده از سلول هاى بیمار، سلول هاى سالم را نیز بیمار مى کند.
اکتشافات زیست شناسى و پزشکى جدید پس از هزار و سیصد سال ، صحت نظریه ى امام صادق (ع) را به اثبات رساند.
البته هنوز مشخص نشده است که چگونه تابش نور ماوراى بنفش سبب بیمارى در سلول سالم مى شود و تحقیقات بر روى این موضوع ادامه دارد. طبق نظریه اى گفته مى شود شاید هر فوتون نور، بخشى مؤ ثر از عامل بیمارى را با خود حمل مى کند و به سلول سالم مى رساند. البته این تنها یک نظریه است زیرا عقل مى گوید، ذرّه اى از نور به کوچکى فوتون ، تا بخشى از عامل بیمارى را با خود حمل نکند نمى تواند در سلول سالم بیمارى تولید کند.
نظریه مادّه و ضد مادّه
یکى دیگر از نظریه هاى بدیع امام صادق (ع) در زمینه ى فیزیک ، نظریه ى ماده و ضد ماده است . بر اساس این نظریه هر چیز در این جهان که موجودیت ذاتى دارد (غیر از خداوند) داراى ضد خود است ، امّا بین این دو ضد تصادم و برخورد به وجود نمى آید زیرا در این صورت ممکن است جهان ویران و منهدم شود.
این نظریه که قرن ها پیش از سوى امام صادق (ع) بیان شده است امروزه به طور علمى از سوى دانشمندان تاءیید شده و دانشمندان در کشورهاى مختلف به تدریج در حال کشف ضد ماده هاى مواد مختلف مى باشند. به طور ساده تفاوت ماده با ضد ماده را مى توان به این ترتیب بیان کرد: که در اتم هاى ماده ، بار منفى ، الکترون و بار مثبت ، پروتون است . امّا در ضد ماده بار الکتریکى الکترون مثبت و بار پروتون منفى است . هنوز این آزمایش به طور عملى انجام نشده است که اگر اتم هاى ماده با ضد ماده برخورد کند و انفجار به وجود بیاید، چه خواهد شد و هر چه در این مورد گفته مى شود بیشتر جنبه تئورى دارد. مانند نظریاتى که در مورد تفکیک اتم هاى اورانیوم قبل از سال 1944 میلادى که هنوز امریکا اوّلین بمب اتمى خود را آزمایش ‍ نکرده بود گفته مى شد. در آن زمان معتقد بودند که آزمایش بمب اتمى ممکن است موجب تفکیک زنجیرى گردد و تمام عناصر موجود در کره ى زمین تفکیک شود امّا در نهایت این گونه نشد. امّا بین انفجار بمب اتمى و انفجار ناشى از برخورد ماده و ضد ماده تفاوت وجود دارد زیرا وقتى یک بمب اتمى یا هیدروژنى منفجر مى شود، قسمت کمى از ماده به انرژى تبدیل مى شود و بخش زیادى از آن باقى مى ماند و تبدیل به انرژى نمى شود.
بر اساس قانون جرم و انرژى انیشتین ، انرژى برابر است با جرم ضرب در مجذور سرعت سیر نور. بر طبق این قانون اگر تمام آنچه که در یک بمب اتمى یا هیدروژنى هست به انرژى تبدیل شود، نیروى زیادى به وجود مى آید. ((ژول )) دانشمند انگلیسى در فیزیک که در قرن نوزدهم مى زیست این طور ابراز مى کرد که اگر یک کیلوگرم از ماده به طور کامل به انرژى تبدیل شود یعنى به طور کامل بسوزد و دود و خاکستر نداشته باشد، از قدرت زیاد آن جهان محو خواهد شد.
امّا نظریه انیشتین بر خلاف آن بود و اعتقاد نداشت که با تبدیل کامل یک کیلوگرم ماده به انرژى ، نیروى چنین عظیمى به وجود بیاید.
حتى در انفجار بمب اتمى که در هیروشیما روى داد نیز فقط 19/0 درصد از جرم بمب به انرژى تبدیل شد و بقیه ى آن به مرور زمان فرو پاشیده گردید. امّا هنگامى که دانشمندان قصد داشتند اوّلین بمب اتمى را در هیروشیما منفجر کنند، از نابودى کامل زمین بیم داشتند. امروزه نیز در بحث هاى مربوط به برخورد ماده و ضد ماده ، دانشمندان فیزیک اعتقاد دارند که هر دو ماده و ضد ماده در این برخورد به طور کامل تبدیل به انرژى مى شود. بر اساس نظر این دانشمندان برخورد یک کیلوگرم ماده با ضد ماده آن قدر انرژى در کره ى زمین به وجود مى آورد که تمام عناصر و مواد موجود در کره ى زمین به گاز تبدیل مى شوند. چون حرارت آن گاز بسیار زیاد است ، در فضاى منظومه شمسى پراکنده مى شود.
امّا پروفسور ((آلفون )) استاد دانشگاه ((لوند)) در سوئیس ، با این نظریه مخالف بود و مى گوید که منبع انرژى آینده ى نوع بشر نه تفکیک اورانیوم در کارخانه هاى تولید برق است و نه استفاده از هیدروژن آب رودها و دریاها، بلکه بشر در آینده از برخورد ماده و ضد ماده انرژى به دست مى آورد به طورى که یک صد کیلوگرم از این دو عنصر یعنى پنجاه کیلوگرم ماده و پنجاه کیلوگرم ضد ماده براى تاءمین تمام احتیاجات نوع بشر در کره ى زمین ، از لحاظ انرژى ، براى مدّت یک سال کافى است .
همان طور که گفته شد هنوز انفجار ماده و ضد ماده به طور عملى انجام نشده است تا مشاهده شود چه اتفاقى روى خواهد داد امّا از لحاظ تئورى و بنا بر نظریه ى پرفسور آلفون استاد دانشگاه لوند، انررژى خالص و بدن هیچ گونه عوامل آلوده کننده محیط به دست خواهد آمد.
بنا بر نظریه ى این دانشمند اگر نیم کیلوگرم از ماده با نیم کیلوگرم از ضد ماده برخورد کند صد میلیارد درجه (صد هزار میلیون درجه ) حرارت به وجود مى آید. در جهان منبعى وجود ندارد که بتواند چنین حرارتى تولید کند. حتى حرارت مرکز خورشید هم بنا بر نظریه ى ستاره شناسان ، ده میلیون درجه است .
اما آیا نوع بشر مى تواند این حرارت زیاد را مهار کند و از آن براى رفع نیازهاى خود استفاده نماید؟ ((پرفسور آلفون )) مى گوید بلى با انفجار ناقص ماده و ضد ماده ، مى توان از میزان حرارت به دست آمده کاست . منظور از انفجار ناقص ، انفجارى است که در بمب هاى اتمى صورت مى پذیرد که فقط قسمتى از ماده را به انرژى تبدیل مى کند و بقیه ى ماده فروپاشى مى شود.
عاملى که باعث شده برخورد ماده و ضد ماده جنبه ى علمى پیدا نکند، موضوع اقتصادى آن است . زیرا بر طبق نظریه ى پروفسور ((آلفون )) استاد فیزیک دانشگاه لوند، براى آن که ماده و ضد ماده با هم برخورد کنند و نیرو به وجود بیاید، در مرحله ى آزمایش ده تا پانزده میلیارد دلار اعتبار لازم است و امروزه هیچ مؤ سسه ى خصوصى و دولتى این آمادگى را ندارد که شرایط کار را فراهم کند. ولى تجربه نشان داده است وقتى برخورد بین ماده و ضد ماده انجام شد، به دست آوردن انرژى آسان مى شود.
همان طور که در هنگام بهره بردارى از انرژى هسته اى ، در بین تمام عناصر ((اورانیوم )) انتخاب گردید، به نظر مى رسد براى بهره بردارى از نیروى انفجار ماده و ضد ماده از عنصر هلیوم استفاده شود زیرا دانشمندان فیزیک توانسته اند ضد ماده ى هلیوم را به دست آورند.
بیمارى ها و درمان آن ها از دیدگاه امام صادق (ع)
1 - سردرد
داود رقى
مى گوید: در محضر امام صادق (ع) شرفیاب بودم . مردى از اهالى خراسان که عازم مکه بود از در وارد شد، سلام کرد و مساءله اى از مسایل دین را از امام پرسید. حضرت مساءله را برایش تجزیه و تحلیل فرمود.
مرد خراسانى گفت : یابن رسول الله ! از خراسان تا این جا به سردردى دچارم که مرا ناراحت نموده چاره ام چیست ؟ حضرت فرمود:
- به حمام برو، پیش از انجام هر کارى هفت کف دست آب گرم بر سرت بریز و نام خدا را هر بار بر زبان آور، این سردرد برطرف خواهد شد و دیگر به چنین بیمارى دچار نخواهى شد.
مرد خراسانى بى درنگ به حمام رفت و به دستور امام عمل کرد و شفا یافت . (اعتقاد راسخ به فرموده ى امام بر اساس اصل روانکاوى تلقین اثر درمانى را فزون تر مى سازد)
2 - زکام
مردى از یاران امام صادق (ع) مبتلا به زکام گردید. حضرت به او فرمود:
- زکام یکى از پدیده هاى طبیعى آفرینش خداوند و لشکرى از سپاه خداست که به سوى تو آمده تا تو را از عارضه ى دیگرى نجات بخشد. اگر مى خواهى زکام برطرف شود به وزن یک گرم از ((سیاه دانه )) و نیم گرم از ((کُندس ⁽⁹⁾)) بردار و این دو دانه را بکوب تا آرد شود و بعد آن را همراه نفس به بینى بالا بکش زکام تو برطرف خواهد شد. امّا اگر مى توانى عارضه ى زکام را به حال خود بگذار زیرا در زکام منفعت هاى فراوانى است .
3 - ضعف چشم
مردى از اصحاب امام در حضور وى از ضعف بینایى خود سخن به میان آورد. امام فرمود: از ((مُرِّ)) مکى یا ((مرّ)) حجازى و ((صبرزرد)) و ((کافور)) به نسبت مساوى سرمه تهیه کن و آن را به چشم بکش ، بینایى تو قوى خواهد شد.
4 - لکه ى چشم
مردى حضور امام صادق (ع) شرفیاب شد که بر سیاهى چشم وى لکه اى سپید افتاده بود و او را ناراحت مى داشت . امام فرمود:
از فلفل سفید و دارفلفل به وزن یک مثقال . از نوشادر صاف و پاک به وزن 2 گرم با هم بکوب تا همچون سرمه نرم شود و سپس این کوبیده را از پارچه ى تنظیف رد کن و به چشم بکش . به این گونه که به هر چشم سه میل کشیده شود. ساعتى صبر کن . این عمل لکه ى سپید را از سیاهى چشمت برخواهد داشت و دردش را به فرمان خدا تسکین خواهد داد. بعد چشمانت را با آب سرد بشوى و سپس با ((اثمه ⁽¹⁰⁾)) (سنگ سرمه ) بکش .
5 - درد شکم
مردى گفت : یابن رسول الله دختر من از درد شکم سخت ناتوان و رنجور شده است .
حضرت فرمود: چرا به وى برنج و دنبه ى گوسفند نمى دهى .
و بعد دستورش را نیز به او داد که چگونه دنبه و برنج را با هم بپزد.
آن مرد با همین غذا دخترش را درمان کرد.
6 - اسهال
عبدالرحمن بن کثیر مى گوید: در مدینه بیمار شدم ، بیمارى من اسهال بود. ابوعبدالله صلوات الله علیه به من دستور داد که آرد گاوَرس (ارزن ) را با آب کمون ⁽¹¹⁾ بیامیزیم و از آن تناول کنم . چنین کردم و اسهال من آرام گرفت .
7 - صداى شکم
یکى از یاران امام به نام ذریح از نفخ شکم شکایت داشت . حضرت فرمود:
- آیا شکم تو درد هم مى کند؟ جواب داد: آرى . فرمود: چرا از سیاه دانه و عسل استفاده نمى کنى ؟ ذریح بى درنگ عمل کرد و شفا یافت .
8 - ورم دردناک
جابر بن حسان صوفى عرضه داشت که بادى در بدن من افتاده و از فرق تا پایم را گرفته است ، در حق من دعا کن تا از این رنج ها رها شوم .
امام در حق او دعا کرد و برایش نوشت :
- از جیوه و عنبر شیاف درست کن . با استعمالش شفا خواهى یافت .
9 - ضعف بدن
مردى از ضعف بدن شکایت داشت . امام به او فرمود: شیر بیاشام . گفته شد: یابن رسول الله شیر نوشیده ام . مرا زیان رسانده است .
امام فرمود: شیر مایعى زیان آور نیست . تو چیز دیگر با شیر خورده اى و آن چه زیان آور بوده آن چیز دیگر است و تو گمان کرده اى که شیر آزارت داده است .
10 - تب نوبه
ابراهیم جعفى به حضور امام شرفیاب شده بود. به شدت رنگ پریده و علیل بود. حضرت فرمود: چه دردى دارى که این چنین بى رنگ و رویى ؟
عرض کرد: تب نوبه دارم . یک روز تب مى کنم و دو روز تب دار نیستم . امّا روز سوم باز تب مى کنم . این تب به فاصله هر دو روز به سراغم مى آید.
امام فرمود: پس چرا از این دواى مبارک و معطر استفاده نمى کنى . شکر سرخ را بکوب و در آب بریز. صبح ناشتا به جاى آب از این شربت بنوش . ابراهیم جعفى مى گوید: چنین کردم و دیگر تب نوبه بر من عارض نشد.
11 - اسهال شدید
خالد بن نجتح مى گوید: به حضور ابوعبدالله از درد شکم شکایت بردم
او گفت : برنج را شستشو کن و بعد بکوب و از کوبیده ى آن هر روز صبح یک کف دست تناول کن . سپس حضرت فرمود: به بیماران مبتلا به اسهال نان برنجى بدهید. نان برنجى براى معده هاى ضعیف از هر غذایى سودمندتر است . برنج معده را تقویت مى کند و درد را برطرف مى سازد.
12 - برص (لک و پیس )
مردى از لکه هاى سفیدى که بر تنش پدید آمده بود شکایت کرد. امام فرمود که به حمام برود و بر این لکه ها نوره و حنا بمالد. با این دستور که بیش از یک بار اجرا نشد، آن لکه هاى سفید برطرف شدند.
13 - بلغم
امام فرمود: از مصطکى ، کندر، آویشن ، انیسون و سیاه دانه به مقدارى مساوى اندکى فراهم آورید و با هم بکوبید آن چنان که مانند نشاسته نرم شوند و بعد از پارچه عبور دهید و آن را با عسل خمیر کنید و هر شب به قدر یک فندق از آن استفاده کنید. انشاالله سودمند خواهد بود.
14 - سخت ادرارى
فضل مى گوید که من به سخت ادرارى مبتلا بودم و در حضور امام صادق (ع) شکایت کردم .
حضرت فرمود: در آخر شب از سیاه دانه استفاده کنید.
به این توصیه چند بار عمل کردم و درمان یافتم .
15 - ضعیف بودن اسپرم
عمر بن ابى حسنه ى جمال از این که نطفه اش کمتر اثر مى بخشد و ضعیف است گله مند بود. امام فرمود:
- ابتدا استغفار کن و سپس تخم مرغ و پیاز فراوان بخور. افرادى که از نظر جنسى ضعیف اند باید فراوان تخم مرغ را همراه پیاز بخورند.
16 - ناتوانى جنسى
مردى به امام صادق (ع) عرض مرد که من دوست دارم از مسائل جنسى بهره ى بسیار ببرم امّا نمى توانم . راهنمایى بفرمایید که در این گونه موارد موفّق شوم .
امام فرمود: پیاز سفید را قطعه قطعه کن و در روغن زیتون تفت بده و بعد در ظرف دیگرى تخم مرغ بشکن و بر آن اندکى نمک بپاش و سپس تخم مرغ را به آن پیاز سرخ شده اضافه کن و بگذار در روغن طبخ شود. این خوراک به تو توانایى جنسى خواهد داد.
آن مرد مى گوید از برکت این غذا آن گونه که دلم مى خواست رسیدم .
تاءیید عمل جراحى در ضرورت هاى درمانى
امام صادق (ع) عمل جراحى را به هنگام ضرورت تجویز فرموده اند.
به حضورش معروض شد:
- بیمارى دوا مى خورد و گاهى لازم است او را فصد کنند (از سیاهرگ هاى او خون بگیرند) احتمال دارد در اثر این عمل فوت کند. آیا جایز است ؟
حضرت فرمود:
جایز است دوا بخورد و از رگ هاى او هم تا حد لازم خون بگیرند امّا در صورتى که خوف خطر باشد جایز نیست .
و نیز امام در پاسخ به استفاده از دواهاى سمى هم روى موافقت نشان مى داد. اسماعیل بن حسن ، طبیب بود. به عرض رسانید:
- من مردى عربم و از طب سررشته اى دارم . طب من عربى است . گاهى به وسیله ى عملیات جراحى به درمان بیمار مى پردازم . آیا جایز است .؟
- احیانا به بیمارم کمى سمّ مى دهم تا درمانش کنم .
امام فرمود: مانعى ندارد.
نسخه هاى درمانى امام صادق (ع) با خوراکى ها
اکنون به طرح نسخه هاى پیشنهادى از امام (ع) در درمان بیمارى ها به وسیله ى گیاهان و میوه ها که در این عصر نیز دانشمندان تغذیه از آن استفاده مى کنند، مى پردازیم : امام صادق (ع) در چهارده قرن پیش دستورات طبى و درمانى مطرح فرموده که با نظرات دانشمندان علوم تغذیه و پزشکى در این دوران کاملا مطابقت دارد.
1 - سیر
امام (ع) فرمود: به وسیله سیر دردهاى خود را درمان کنید امّا با دهانى که از آن بوى سیر به مشام مى رسد به مسجد نروید.
رسول اکرم فرمود: سیر شفاى هفتاد بیمارى است .
در آن روزگار کسى این گیاه پیش پا افتاده را نمى شناخت ولى در این قرن که قرن علوم است ((قرن بیست و یکم )) متخصصان علوم تغذیه خواص سیر را با تحقیقات گسترده مورد توجه و امعان نظر قرار داده اند.
دکتر ((ریم )) فرانسوى تحت عنوان ((خوشا به حال آنان که سیر مى خورند)) مى نویسد:
براى تقویت بدن و پیشگیرى از بیمارى هاى گوناگون سیر اثر بسزایى دارد.
و نیز تجربه ى پزشکان معروفى مانند ((سالین ))، ((بروت ))، ((لوتر)) و ((دوبریه )) و دیگران از خواص غذایى و درمانى این گیاه سودمند نتیجه هاى درخشانى گرفته اند و حاصل تجربه به این کشفیات ختم شده که سیر در تقویت بنیه و جلوگیرى از تصلّب شرایین و پایین کشیدن فشار خون دوایى کامل و مؤ ثر است .
کوتاه سخن آن که در طب جدید سیر را دارویى مستقل و مؤ ثر شناخته اند. سیر به عضلات قلب نشاط مى دهد. سیر جریان خون را در رگ ها تنظیم مى کند و خون را صاف مى کند. به طبیعت جسم نیرویى مى بخشد که بر بیمارى هاى خونى غلبه کند. از همین رو زنانى که به ناراحتى هاى دوران قاعدگى دچار هستند اگر از سیر استفاده کنند از عوارض آن در امان خواهند بود.
در پیرى هاى زودرس که نتیجه فساد خون است و روماتیسم و بواسیر این گیاه سودمند اثرى شفابخش دارد.
سیر این بیمارى ها را نیز درمان مى کند یا حداقل عوارض آن را کاهش ‍ مى دهد:
1 - سل ریوى
2 - آنفلوانزا
3 - تنگى نفس
4 - تیرگى رنگ پوست
5 - سوء هاضمه و عفونت روده
6 - دیفترى
7 - تیفویید
8 - سیاه سرفه
9 - التهاب معدى
10 - زخم معده ى حاد و مزمن
11 - تصفیه مجارى ادرار و حیض
12 - تصفیه ى کلیه
13 - کرم هاى نخ مانندى که در روده ى کودکان به وجود مى آید
گفته مى شود در شهرهایى که این گیاه مصرف مى شود عمر افراد طولانى و چهره ها گلگون و زندگانى مقرون به صحت و سلامت است .
با این کشفیات پیداست که آموزه هاى مختصر و مفید امام درباره ى سیر ((همین گیاه ناچیز)) تا چه درجه وسیع و عمیق و فراگیر و درمانگر است .
شاید در آینده اى نه چندان دور که علم به حد کمال خود مى رسد منافع و خواص سیر روشن تر شود. طبعا عظمت و ژرفاى کلام امام نیز آشکارتر خواهد شد.
پیاز
امام صادق (ع) مى فرماید: پیاز بخورید زیرا در پیاز سه حکمت سودمند نهفته است :
1 - لثه ى انسان را نیرومند و محکم مى سازد.
2 - دهان را خوشبو مى کند.
3 - بر نیروى جنسى مى افزاید.
نیز فرمود:
- پیاز بوى دهان را نیکو کند و رنگ چهره را بر افروزد و ((نیروى جنسى )) را تقویت کند.
و باز هم فرمود:
پیاز خستگى را از تن مى زداید و اعصاب را استوار مى کند و میل جنسى را زیاد سازد و بیمارى تب زا را درمان نماید.
این گفتار امام صادق (ع) در قرن دوم هجرى در قرنى که مردم از پزشکى و فیزیولوژى جز اندکى نمى دانستند، ثبت شده است . ولى در این که حقایق علمى در ((لابواتوار)) آشکار مى شود، این گونه گیاهان خوب مى توانند فلسفه ى وجودى خود را به جهانیان عرضه کنند و منافع و خواص خود را در دنیاى تکنولوژى جلوه گر سازند.

سَویق :
به آن در فارسى قدیم ، ((پست )) گفته مى شد. امروزه به آن ((قاووت )) یا ((پوره )) مى گویند. گفتنى است که لغت نامه دهخدا لفظ ((قاووت )) را ترکى مى داند که غالبا به معناى آرد حبوبات بریان شده است ؛ لیکن این واژه ، گاه در مورد غیر حبوبات ( مانند برخى میوه ها یا تره بار) نیز کاربرد دارد.
علامه مجلسى
مى گوید: از (گفته ى ) کلینى چنین بر مى آید که ((سویق ))، در صورتى که در روایات ، همراه با قیدى (مانند جو) نباشد، به معناى ((سویق گندم )) است ؛ چرا که مى گوید: ((باب انواع سویق ها و برترى سویق گندم )) و سپس در ذیل این عنوان ، حدیثهایى را مى آورد که در آنها واژه ى ((سویق ))، بدون صفت یا مضافّ الیه ، آمده است .
شهید
در الدروس گفته است : ((درباره ى سویق و سود آن ، روایت هاى فراوانى رسیده و کلینى ، سویق را به معناى سویق گندم ، دانسته است )).
مؤ لّف بحرالجواهر
گفته است : ((از هفت چیز، سویق مى سازند: گندم ، جو، کُنار، سیب ، کدو، دانه ى انار و شلغم . همه این انواع ، طبع را مهار مى کند، قى و دلشوره اى را که از صفرا زده مى شود، از میان مى برد، رطوبت معده را خشک مى کند، و اگر قدرى سویق جو با آب و مقدار اندکى شیر برداشته و خشخاش بوداده ى ساییده با آن مخلوط شود، براى شکم رَوى ، سودمند است ، نیش زدگى ها را تسکین مى دهد و خواب مى آورد)).
ابن بیطار،
به نقل از رازى گفته است : ((هر سویقى با چیزى که از آن ساخته مى شود، تناسب دارد. براى نمونه ، سویق جو، از سویق گندم ، سردتر است ، به همان اندازه که خودِ جو، طبعى سردتر از گندم دارد. این سویق ، همچنین نفخ بیشترى پدید مى آورد. از میان همه سویق ها، استفاده از سویق گندم و سویق جو، بیشتر است و این هر دو، نفخ آور و موجب کندتر شدن حرکت غذا از معده به پایین اند. البته ، اگر این دو نوع سویق ، کاملا با آب جوشانده و سپس از پارچه اى درشت باف گذرانده شوند و بدین ترتیب ، آب آنها جدا شود و به صورت لقمه هایى فشرده در آیند و سپس همراه با آب سرد و شکر، نوشیده شوند، از نفخ آنها کاسته مى گردد و چنانچه در تابستان در اول صبح مصرف شوند، براى اشخاص حرارتى و برافروخته مزاج ، سودمند خواهند بود و مانع تب ها و بیمارى هاى ناشى از گرم مزاجى مى شوند و همین ، از بالاترین منافع آن است . کسى که این نوع سویق را بخورد، در آن روز نباید میوه ى تر، خیار و سبزى بخورد، یا دست کم نباید از این چیزها زیاد بخورد؛ امّا سرمادیدگان و کسانى که به نفخ ‌هایى در شکم یا دردهایى مزمن در پشت و مفاصل مبتلا هستند و همچنین پیران و کسانى که مزاجى کاملا سرد دارند، نباید از این سویق هیچ بخورند. اگر هم به خوردن آن ناچارند، آن را پس از چند بار شستن در آب گرم و همراه با پانیذ و عسل ، پس از درآمیختگى با زیتون و روغنِ وندانه و همچنین روغن گردو، با طبع خود مناسب سازند.
هر چند سویق جو از سویق گندم ، سردتر است ، اما از آن روى که گندم نسبت به جو آب بیشترى مصرف مى کند، سویق گندم سردکنندگى بیشترى براى بدن نیاز دارند، سودمندى بیشترى دارد. برعکس ، سویق جو، براى کسانى که به خشک کردن طبع نیاز دارند، مناسب تر است . چنین کسانى ، معمولا داراى بدن هایى سِتَبر، پُرگوشت و پُرخون هستند، در حالى که گروه نخست ، بدن هایى تکیده ، کم گوشت و زردرنگ دارند.
* * *
سیاه دانه یا سیاه تخمه ، تخمى است خوش بوى و شبیه به زنیان که بر روى خمیر نان مى پاشند. سیاه تخمه ، حبة السوداء، شونیز، نانجه ، نانوخیه ، نانخاه و سیاه دانه (نام هاى دیگر آن است ) (لغت نامه دهخدا)

دعائم الاسلام :
درباره ى امام صادق (ع) نقل شده که یکى از یارانش از شکم رَوش (بیرون رَوى )، نزد ایشان اظهار ناراحتى کرد. امام (ع) به او فرمود: که قاووتى از برنج بر گیرد و بیاشامد.
او این کار را کرد و شکمش بست .
همچنین فرمود: ((من دو سال یا بیشتر بیمار شدم . پس خداوند، استفاده از برنج را به من الهام کرد. گفتم تا آن را آوردند، شستند، خشک کردند، سپس ‍ روى آتش گرفتند و آن گاه آرد کردند. قدرى از آن را قاووت و قدرى را شوربا کردم و از آن بهره جستم و بهبود یافتم )).
پالوده سیب
امام صادق علیه السلام : براى مسمومیّت ، دارویى سودمندتر از پالوده ى سیب ، سراغ ندارم .
الکافى - به نقل از ابن بُکَیر - : سالى در مدینه به خون دماغ مبتلا شدم . یارانمان از امام صادق (ع) درباره ى چیزى که مانع خونریزى بینى شود، پرسیدند به آنان فرمود: ((به او پالوده ى سیب بدهید)).
آنان به من از این پالوده خوراندند و خونریزى بینى ام قطع شد.
خواص قاووت خشک
امام صادق علیه السلام : (خوردنِ) سه کف دست ، قاووت خشک در حالت ناشتا، بلغم و تلخه را خشک مى کند، تا جایى که تقریبا چیزى را از آن بر جاى نمى گذارد.
امام صادق علیه السلام : قاووت خشک ، چون ناشتا خورده شود، حرارت را خاموش مى کند و تلخه را فرو مى نشاند؛ امّا چون به روغن در آمیخته و خورده شود، این اثر را ندارد.
پیه
امام صادق علیه السلام : هر کس یک لقمه پیه بخورد، آن لقمه هم اندازه ى خویش ، بیمارى را از بدن بیرون مى برد.
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از یونس بن یعقوب - : هنگامى که امام صادق (ع) بیمار بود و اسهال خونى داشت و او را خدمت مى گزاردم ، به من فرمود: ((اى یونس ! چه بى خبرى ! مگر نمى دانى به من درباره ى بیمارى ، الهام شد که برنج بخورم و من نیز گفتم ؛ پس آن را فراهم آوردند، شستند، خشک کردند، سپس در آب پختند، آن گاه نرم ساییدند و پختند و آن را با پیه خوردم و خداوند با همان ، درد و بیمارى را از من برد؟)).
المحاسن :
از امام صادق (ع) درباره ى سخن پیامبر (ص) که فرموده بود: ((هر کس ‍ لقمه اى از پیه بخورد، آن لقمه هم اندازه خود، بیمارى را از بدن برون مى راند)) پرسیدند: مقصود چیست ؟
ایشان فرمود: ((مقصود پیه گاو است )).
الکافى - به نقل از زُراره - از امام صادق (ع) پرسیدم : فدایت شوم ! آن پیه که هم اندازه خود، بیمارى را از بدن بیرون مى برد، چیست ؟
فرمود: ((پیه گاو است . اى زراره ! هیچ کس پیش از تو، در این باره از من نپرسیده بود)).
الکافى - به نقل از محمد بن فیض - نزد امام صادق (ع) بودم که مردى آمد و به ایشان گفت : دخترم از بیمارى شکم رَوش ، تکیده لاغر گشته است .
امام صادق علیه السلام : فرمود: ((چه چیزى تو را از پُلوى چرب ، باز مى دارد؟ چهار یا پنج تکه سنگ بردار و در کنار آتش بگذار. برنج را در دیگى قرار بده و خوب بپز و مقدارى چربى تازه ى قلوه گاه ، در ظرفى بریز و از آن سنگ هاى داغ شده ، در آن قرار بده و ظرف دیگرى را بر روى آن بگذار و خوب بر هم زن و مواظب باش بخار آن ، خارج نشود. هنگامى که روغن ذوب شد و برنج هم خوب پخته شد، روغن آب شده را در برنج بریز و به بیمار (دخترت ) بخوران )).
عدس
امام صادق علیه السلام : در حالى که پیامبر خدا در جاى نماز خویش نشسته بود، مردى از انصار به نام عبدالله بن تَیَّهان نزد ایشان آمد و گفت : اى پیامبر خدا! من بسیار در محضر تو مى نشینم و بسیار از تو مى شنودم ؛ امّا نه دلم نازک مى شود و نه اشکم فرو مى ریزد.
پیامبر (ص) به او فرمود: ((اى پسر تَیَّهان ! بر تو باد عدس . آن را بخور؛ چرا که دل را نازک مى کند و اشک را شتاب مى دهد. و هفتاد پیامبر، دوام سودمندىِ آن را از خدا خواسته اند)).
امام صادق علیه السلام : مردى نزد پیامبر خدا از سنگدلى ، اظهار ناراحتى کرد. به او فرمود: ((بر تو باد عدس ؛ چرا که دل را نازک مى کند اشک را شتاب مى دهد)).
درمان با عسل
امام صادق علیه السلام : مردم به چیزى همانند عسل ، درمان نیافته اند.
انگور
ثاءثیر انگور در از میان رفتن اندوه
امام صادق علیه السلام : هنگامى که آب فرو نشست و استخوان هاى مردگان ، پدیدار شد. نوح ، این را بدید و بدین سبب ، بسیار، آشفته و اندوهگین شد.
سپس خداوند عزوجل به او وحى کرد: ((این ، کارى است که خود با خویش ‍ کرده اى ! تو خود آنان را نفرین کرده اى !)).
گفت : پروردگارا! من از تو آمرزش مى طلبم و به درگاه تو، توبه مى کنم .
سپس خداوند (عزوجل ) به او وحى فرستاد: ((انگور سیاه بخور تا اندوهت از میان برود)).
امام صادق علیه السلام : پیامبرى از پیامبران ، به درگاه خداوند(عزوجل ) از اندوه ، شکایت برد. خداوند(عزوجل ) او را به خوردن انگور، امر فرمود.
امام صادق علیه السلام : نوح ، از اندوه ، به درگاه خداوند، شکایت برد. خداوند به او چنین وحى فرستاد: ((انگور سیاه بخور؛ چرا که اندوه را مى برد)).
عُنّاب
امام صادق علیه السلام : برترى عنّاب بر دیگر میوه ها، به سان برترى ما بر دیگر مردمان است .
سِنجِد
امام صادق علیه السلام : سنجد، گوشتش گوشت مى رویانَد، استخوانش ‍ (هسته اش ) استخوان را رشد مى دهد و پوستش پوست را مى پرورد. علاوه بر این ، سنجد، کلیه ها را گرم مى کند، معده را پاک مى سازد، مایه ایمنى از بواسیر و تقطیر البول است ، ساق پا را قوى مى کند و رگ جذام را به کلى قطع مى نماید.
تُرُب
امام صادق علیه السلام : تُرُب ، ریشه اش ، بلغم را از میان مى برد، قسمت میانى اش هضم کننده است ، و برگش ادرار آور است .
الکافى - به نقل از حَنان -: در حالى که با امام صادق (ع) بر سر سفره اى نشسته بودم ، او تُرُبى به دست من داد و گفت : ((اى حنان ! ترب بخور؛ چرا که در آن سه ویژگى است : برگش بادها را دور مى کند، قسمت میانى اش پیشاب را به جریان مى اندازد و ریشه اش ، بلغم را از میان مى برد)).
خُرفه
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا بر زمین سوخته اى پا نهاد و آن زمین ، پایش ‍ را سوزاند. پس ، پاى خویش را بر خُرفه نهاد و در نتیجه ، سوزش حاصل از زمین سوخته ، فرو نشست . از آن پس ، پیامبر (ص) خُرفه را دوست داشت ، براى آن دعا مى کرد و مى گفت : ((چه گیاه پُر برکتى است !)).
امام صادق علیه السلام : در روى زمین گیاهى والاتر و سودمندتر از خُرفه نیست ، و آن سبزى فاطمه (س ) است .
آداب خوردن خیار
امام صادق علیه السلام : چون خیار مى خورید، آن را از ته بخورید؛ چرا که برکتش افزون تر است .
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، خیار را با نمک مى خورد.
کدو
امام صادق علیه السلام :
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از ذَریح - : به امام صادق (ع) گفتم : از امیر مؤ منان (ع) حدیثى درباره ى کدو روایت شده که فرموده است : ((کدو بخورید؛ چرا که مغز را افزون مى سازد)).
امام صادق (ع) فرمود: ((آرى ، من نیز مى گویم که براى درد قولنج ، خوب است )).
کباب
امام باقر (ع) یا امام صادق علیه السلام : خوردن کباب ، تب را مى برد.
خواص تره
الکافى - به نقل از فرات بن اَحنف - : از امام صادق (ع) درباره ى تره پرسیدند. فرمود: ((آن را بخور؛ چرا که در آن چهار ویژگى است : بوى دهان را خوش ‍ مى سازد؛ بادها را (از بدن ) مى راند؛ بواسیر را ریشه کن مى کند؛ و براى کسى که بِدان مداومت مى ورزد، مایه ى ایمنى از جذام است )).
امام صادق (ع) - به نقل از پدرانش (علیهم السلام ) -: نزد پیامبر خدا از سبزى ها یاد شد. فرمود: ((تره ، مهتر و سرآمد همه ى سبزى هاست و برترى آن بر دیگر سبزى ها، همانند برترى نان بر دیگر چیزهاست . در آن ، برکت است و آن سبزى من و سبزى پیامبران پیش از من است . من آن را دوست دارم و مى خورم . گویا بوته ى آن را مى نگرم که برگ هایش از سرسبزى و زیبایى در بهشت مى درخشند)).
گلابى
امام صادق علیه السلام : گلابى بخورید؛ که به اذن خداوند(عزوجل ) دل را جلا مى دهد و دردهاى درون را تسکین مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : ((گلابى ، معده را مى پالاید و تقویت مى کند و با بِه ، در (خواص ،) همگون است . خوردنش روى غذا، سودمندتر است تا چاشت خورده شود. هرکس هم که احساس سنگینى مى کند، از آن بخورد)) یعنى روى غذا بخورد.
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از حَلَبى - : امام صادق (ع) به مردى که از دردى که در قلب خود نزد ایشان اظهار ناراحتى کرد، فرمود: ((گلابى بخور)).
خواص کندر
امام صادق علیه السلام : پیامبر (ص) عسل مى خورد و مى فرمود: (( (قرائت ) آیاتى از قرآن و جویدن کندر، بلغم را از میان مى برد)).
خواص شیر
الکافى - به نقل از ابوالحسن اصفهانى -: نزد امام صادق (ع) بودم . در حالیکه من نیز مى شنیدم ، مردى به ایشان گفت : فدایت شوم ! من در بدنم احساس ‍ ضعف مى کنم .
امام (ع) به او فرمود: ((بر تو باد شیر چرا که گوشت مى رویاند و استخوان را استحکام مى بخشد)).
امام صادق علیه السلام : براى گلودرد چیزى جز نوشیدن شیر نیافته ایم .
ماست چکیده ى ماده الاغ
الکافى - به نقل از عِیض بن قاسم - : همراه با امام صادق (ع) ناهار خوردم . به من فرمود: ((آیا مى دانى این چیست ؟))
گفتم : نه .
فرمود: ((این ، ماست چکیده ى ماده الاغ است . آن را براى یکى از بیماران خود، فراهم ساخته ایم . اگر دوست دارى از آن بخورى ، بخور)).
الکافى - به نقل از یحیى بن عبدالله -: نزد امام صادق (ع) بودم که چند پیاله برایمان آوردند. ایشان با دست ، به یکى از آنها اشاره کرد و فرمود: ((این ، ماست چکیده ى ماده الاغ است . آن را براى یکى از بیماران خود، فراهم ساخته ایم . هر کس مى خواهد، بخورد و هر کس نمى خواهد، واگذارد)).
خواص گوشت
امام صادق علیه السلام : گوشت ، از گوشت است . هر کس چهل روز آن را واگذارد، بدخوى مى شود. آن را بخورید؛ چرا که بر شنوایى و بینایى مى افزاید.
الکافى - به نقل از عبدالله بن سنان -: امام صادق (ع) فرمود: ((پیامبرى از پیامبران ، از ضعف ، به درگاه خداوند (عزو جل ) شکایت برد. پس به او گفته شد: گوشت را در شیر بپز؛ چرا که این دو، جسم را استحکام مى دهند)).
گفتم : این ، همان غذایى است که ((مَضیرَة )) نام دارد؟
فرمود: ((نه ، بلکه گوشت همراه با شیر تازه است )).
امام صادق علیه السلام : گوشت با شیر، خورش پیامبران است .
الکافى - به نقل از زیاد بن ابى حلّال -: همراه با امام صادق (ع) شام ، گوشت و شیر خوردم . پس فرمود: ((این ، خورش پیامبران است )).
گوشت میش
امام صادق علیه السلام : هر کس در قلب یا بدن خود به ضعفى گرفتار آمد، گوشت میش با شیر بخورد؛ چرا که در این صورت ، هر بیمارى و عارضه اى ، از بندبند تن او بیرون مى رود، بدنش نیرو مى گیرد و لثه اش استحکام مى یابد.
گوشت کَبکَنجیر
امام صادق علیه السلام : هر گاه کسى از شما اندوه یا گرفتارى اى دارد و نمى داند علتش چیست ، گوشت ، کبکنجیر بخورد. در این صورت ، به خواست خداوند متعال ، این اندوه و گرفتارى ، فرو خواهد نشست .
خوردن گوشت ماهى
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، چون ماهى مى خورد، مى گفت : ((خداوندا! براى ما در این ، برکت قرار بده و بهتر از این را برایمان جایگزین ساز)).
خوردن خرما یا عسل ، پس از خوردن ماهى
الکافى - به نقل از سعید بن جناح ، از یکى از وابستگان امام صادق (ع) -: امام صادق (ع) خرمایى طلبید و تناول کرد و سپس فرمود: ((اشتهایى ندارم ؛ امّا ماهى خورده بودم )). سپس فرمود: ((هر کس شب ، ماهى بخورد و در پى آن ، چند دانه خرما یا مقدارى عسل نخورد و بخوابد، تا صبح ، رگ فلج در او مى جنبد.))
نهى از عادت به خوردن ماهى
امام صادق علیه السلام : سه چیز، چاق کننده و سه چیز لاغرکننده ... و اما آن سه چیز که لاغر مى کنند، عبارت اند از: اعتیاد به خوردن تخم مرغ و ماهى و شکوفه خرما.
امام صادق علیه السلام : (پیوسته ) خوردن ماهى ، بدن را ذوب مى کند.
امام صادق علیه السلام : (پیوسته خوردنِ) ماهى تازه ، بدن را ذوب مى کند.
لوبیا
امام صادق علیه السلام : لوبیا، بادهاى نهفته درون را دور مى کند.
نمک
امام صادق علیه السلام : هر کس بر نخستین لقمه از غذاى خود نمک بپاشد، کَک مَک صورت او از میان مى رود.
امام صادق علیه السلام : بنى اسرائیل ، (غذاى خود را) با سرکه آغاز مى کردند و با همان نیز به پایان مى بردند؛ ولى ما با نمک آغاز مى کنیم و با سرکه به پایان مى بریم .
هلیم
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، از درد پشت به درگاه پروردگار خویش ‍ (عزوجل ) نالید. خداوند او را به خوردن گندم همراه با گوشت (یعنى همان هلیم ) فرمان داد.
امام صادق علیه السلام : یکى از پیامبران ، از ضعف و کمى توان آمیزش به درگاه خداوند(عزوجل ) اظهار ناراحتى کرد. خداوند او را به خوردن هلیم ، فرمان داد.
کاسنى
امام صادق علیه السلام : کاسنى ، نکو سبزى اى است . هیچ برگى از آن نیست که قطره اى از بهشت بر آن نباشد. آن را بخورید و به گاه خوردن ، متکانید. پدرم (ع) ما را نهى مى فرمود که به هنگام خوردن کاسنى ، آن را بتکانیم .
امام صادق علیه السلام : هر کس در حالى بخوابد که در درون او، هفت بسته از برگهاى کاسنى باشد، به خواست خداوند، آن شب از قولنج در امان است .
امام صادق علیه السلام : بر تو باد کاسنى ؛ چرا که آب (منى ) را افزون مى سازد و فرزند را نکو مى کند گرم و ملین است و پسرزایى را بیشتر مى کند.
امام صادق علیه السلام : هر کس دوست دارد آب (منى ) او و فرزندانش فراوان شود، در خوردن کاسنى ، مداومت ورزد.
الکافى - به نقل از محمد بن فیض -: همراه با امام صادق (ع) ناهار مى خوردم قدرى سبزى نیز بر سفره بود. در کنار ما پیرمردى بود که از کاسنى ، دورى مى گزید. امام (ع) فرمود: ((گویا گمان مى کنید که کاسنى ، سرد است ، در حالى که چنین نیست ؛ بلکه معتدل است و برترى آن بر دیگر سبزى ها، بسان برترى ما بر دیگر مردمان است )).
توضیح برخى اصطلاحات و مفاهیم متن احادیث
به نقل از علامه مجلسى چنین آمده است مقصود آن نیست که واژه طبیب از ریشه ((طیب )) مشتق شده است ؛ چرا که یکى از این دو واژه ، یعنى واژه طبیب ، از ریشه مضاعف و دیگرى از ریشه معتّل است ؛ بلکه مقصود آن است که نامور شدن طبیب به این نام ، نه به دلیل درمان بیمارى هاى جسم است ، بلکه بدان علت است که دل را از ریشه و اندوه ، درمان مى کند و خوش و خرسند مى سازد. در برخى نسخه ها هم به جاى ((یطیّب ))، ((یطبّب )) آمده است . ریشه ((طب )) به معناى وفق و مدارا در کار و لطف ورزیدن است و طبیب را از آن روى طبیب نامیده اند که با مدارا و تدبیر لطیف خود، اندوه را از دل مى گیرد؛ اما شفاى بدن به طبیب تعلق ندارد (بحارالانوار، ج 62، ص 62، با تغییرى اندک . همچنین ، ر.ک : مرآة العقول ، ج 25، ص 199).
* * *
غاریقون یا اغاریقون :
ریشه ى گیاه یا چیزى است که در درخت هاى درون تهى ساخته مى شود و درمان زهرهاست . گشاینده ، به جریان اندازنده ى اخلاط کدر. این دارو شادى آور و براى سیاتیک و مفاصل کارآمد است و هر که آن را بر خود آویخته باشد، کژدم ، نیشش نمى زند.
* * *
لغت نامه ى دهخدا، در لغت ((باذروج )) آورده : گیاهى معطر (است ) و بادروج ، ریحان کوهى ، بادرنجبویه ، بارنگ ، حوک ، ریحان جبلى ، باذروق ، باذرو (نام هاى دیگر آن است ).
در ((باذرو)) آورده : همان بادرو باشد؛ باذروج .
در ((باذرنجویه )) آورده : بادرنگبویه باشد؛ بادرنجویه (لغت نامه دهخدا: ج 3 ص 3451).
همچنین در لغت ((حوک )) مى نویسد: بادروچ که ریحان کوهى باشد؛ بورنگ ، باذروج و آن هبق است . پادرو، بارنگ بویه ، بادرنگ بویه . سبزى (ى ) است مثل سپرغم که آن را بونیک گویند و نازبو نیز نامند (لغت نامه دهخدا: ج 6، ص 8114).
در ((بادرنبویه )) آورده : یک قسم ریحان است که معرَّب آن ، بادرنجبویه است .
در ((بادرنجبویه )) هم مى نویسد: معرَّب بادرنگبویه است (لغت نامه ى دهخدا: ج 3، ص 3419).
در کلمه ى ((بادرنگبویه )) آورده : گیاهى است خوش بوى و از جمله ى ریاحین و آن را بادرود و بادرونه نیز گفته اند و مُهلِک عقرب است و دافع سم آن ، امراض سوداوى و بلغمى را نافع است (لغت نامه ى دهخدا ص 3420).
و در ((بادرو)) هم آورده است : ریحانى است که آن را بادرنجبویه گویند. تره ى خراسانى که ریحان کوهى نیز گویند و باذروج ، معرَّب آن است (لغت نامه ى دهخدا: ص 3421).
* * *
پیه انار، سپیده اى است که در درون انار است و دانه ها بر آن تعبیه شده اند (لغت نامه دهخدا).
* * *
دانگ یا دانق ،
واحد اندازه گیرى وزن ، پول و حجم بوده و غالبا وقتى به عنوان واحد وزن بکار مى رود، معادل نصف مثقال است . ( ر.ک : اوزان و مقیاس ها در اسلام ، هینس : ص 16و17) این مقدار را معادل هشت دانه جو نیز دانسته اند. (ر.ک : الاوزان و المقادیر، ابراهیم سلیمان : ص 22 - 26). قطعه چى نیز این مقدار را با واحدهاى معیار امروزین سنجیده و آن را معادل 496/0 گرم دانسته است (ر.ک : معجم لغة الفقهاء: ص 449).
* * *
علامه مجلسى مى گوید: احتمالا تسبیح گفتن انار در درون بدن ، کنایه اى از سودمندى فراوان آن است و از این جهت که بر قدرت حکمت آفریدگار دلالت دارد، گویى هماره در حال تسبیح گفتن خداوند است .
* * *
حزا،
گیاهى است شبیه کرفس ، ولى با برگ هایى پهن تر، در فارسى آن را ((دینارویه )) مى گویند. بویى تلخ دارد و داراى دو نوع صحرایى و باغى است . نوع صحرایى را به شیرازى ((برگ کازرونى )) و نوع باغى را ((آهو دوستک )) مى نامند (لغت نامه دهخدا: ج 6، ص 8905).
* * *
مراد از فقّاع در حدیث ، نوع حلال آبجوست - که امروزه به نام ((ماءالشعیر)) شناخته مى شود - نه آب جو که نوشیدن آن حرام است ، مگر گفته شود نوشیدن آن در حمّام ، علاوه بر حرمت و ایجاد مستى ، معده را بیش از پیش از بین مى برد.
* * *
اوقیه ،
واحد وزن با مقادیر متفاوت در زمان ها و مکان هاى مختلف بوده و در اصل آن را برابر یک دوازدهم رطل دانسته اند. اوقیه ى شرعى در قرون نخستین اسلامى در مکه معادل چهل درهم برابر 124 گرم بوده است (ر.ک : اوزان و مقیاس ها در اسلام : ص 54 به بعد).
* * *
گاورس ،
گیاهى است از تیره ى گندمیان و از دسته غلّات که دانه هاى شبیه اَرزَن دارد و با ارزن از یک نوع است و در حقیقت ، گونه اى ارزن است که دانه هایش ‍ درشت تر است و پوستش نیز از پوست ارزن ، زِبرتر است . دانه هاى این گیاه را بیشتر به کبوتران دهند(فرهنگ معین ) . همچنین ، ر.ک : ج 2، ص 501، پاورقى 1.
* * *
علامه مجلسى مى گوید: گویا مقصود از حرکت جنبندگان ، همان احساس و تخیلى است که به شخص دست مى دهد و وى مى پندارد که مورچه یا حشره اى دیگر بر روى بدن وى راه مى رود. پزشکان ، این حالت را ((تنمل (مورمور شدن ) )) خوانده اند.
* * *

شلغم
امام صادق علیه السلام : بر شما باد شلغم . آن را بخورید و پیوسته خوردنش را استمرار بخشید و آن را از همه کس ، جز آنان که اهلش هستند، پنهان بدارید؛ زیرا هیچ کس نیست که در او رگى از جذام نباشد. این رگ را با شلغم بسوزانید.
امام صادق علیه السلام : هیچ کس نیست که در او ریشه اى از جذام نباشد. این ریشه را با شلغم بسوزانید.
امام صادق علیه السلام : هیچ کس نیست ، مگر این که در او رگى از جذام وجود دارد. شلغم را در فصل آن بخورید تا این رگ را از شما ببَرد.
امام صادق علیه السلام : هیچ کس نیست ، مگر این که در او رگى از جذام وجود دارد. شلغم ، این رگ را مى سوزاند. شلغم را در فصل آن بخورید تا هر دردى را از شما ببَرد.
چغندر
امام صادق علیه السلام : خوردن چغندر، در برابر جذام ایمنى مى دهد.
امام صادق علیه السلام : خداوند، جذام را از میان یهودیان برداشت ، بدان سبب که چغندر مى خوردند.
روغن حیوانى
مکروه بودن روغن حیوانى براى پیران
امام صادق علیه السلام : روغن حیوانى ، چیزى است که همانند آن ، به بدن درنیامده است ؛ امّا من آن را براى پیر، ناخوشایند مى دانم .
امام صادق علیه السلام : روغن حیوانى ، چه نیکو خورشى است ؛ امّا من آن را براى پیر، ناخوشایند مى دانم .
امام صادق علیه السلام : مَرد، هر گاه به پنجاه سالگى رسید، مبادا در حالى که در درون او چیزى از روغن است ، شب را به بستر رود.
امام صادق (ع) - در ضمن سخن خود با پیرى از مردمان عراق - : از روغن حیوانى ، حذر کن ؛ چرا که با پیر سازگارى ندارد.
سَنا
امام صادق علیه السلام : اگر مردم از آنچه در گیاه سَنا هست ، آگاهى داشتند، هر مثقالِ آن را با دو مثقال طلا به چنگ مى آورند. زنهار که این گیاه ، مایه ى ایمنى از: بهک ، پیسى ، جذام ، دیوانگى ، سست اندامى و کژْدهانى است .
خواص قاووت
امام صادق علیه السلام : قاووت ، گوشت مى رویاند و استخوان را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : به کودکانتان در خردسالى شان قاووت بدهید؛ چرا که این گوشت مى رویاند و استخوان را استحکام مى بخشد.
المحاسن - به نقل از بکر بن محمد آزادى -: عَیثَمه ، در حالى که پسر خویش را به همراه داشت - و گمانم نام او محمد بود - بر امام صادق (ع) وارد شد.
امام صادق (ع) به او فرمود: ((چرا مى بینم تن فرزندت ، نحیف است ؟)). گفت : او بیمار است .
امام به او فرمود: به او قاووت (مانند هریره گندم ، جو و...) بده زیرا این معجون قاووت گوشت مى رویاند و استخوان را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : به کودکانتان در خردسالى شان قاووت بدهید؛ چرا که گوشت مى رویاند و استخوان را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : هر کس چهل روز قاووت بخورد، بازوانش پُرتوان مى شود.
امام صادق علیه السلام : خوردن قاووت با روغن زیتون ، گوشت مى رویاند، استخوان را استحکام مى بخشد، پوشت را نازک مى کند و بر توان جنسى مى افزاید.
امام صادق علیه السلام : درون تب دار را از قاووت ، پُر کنید. سه بار در آب شسته شود و آن گاه به او خورانده شود.
امام صادق علیه السلام : قاووت ، صفرا را از تن ، و بلغم را از معده ، کاملا جدا مى کند و هفتاد گونه بلا را دور مى سازد.
خواص برخى از انواع قاووت
الکافى - به نقل از سیف تمّار -: یکى از همراهانمان در مکه به بیمارى بَرسام ، مبتلا شد. من به حضور امام صادق (ع) رفتم و او را آگاهاندم .
به من فرمود: ((قاووت جو به او بخوران ؛ چرا که به خواست خداوند، بهبود خواهد یافت . آن ، غذایى در درون تن بیمار است )).
ما جز دو روز (یا دوبار) به او قاووت ندادیم ، مگر این که همراه ما، بهبود یافت .
قاووت عدس
الکافى - به نقل از محمد بن موسى ، در حدیثى که سَند آن را به امام صادق (ع) رسانده است : امام صادق (ع) فرمود: ((قاووت عدس ، تشنگى را از میان مى برد، معده را تقویت مى کند، درمان هفتاد درد در آن است ، صفرا را خاموش مى کند و درون را سردى مى بخشد)).
ایشان ، چون سفر مى کرد، از این قاووت ، جدایى نداشت و چون در کسى از خدمتگزارانش خون به جوش مى آمد، به وى مى فرمود: ((از قاووت عدس ‍ بخور؛ چرا که جوش آمدگى خون را فرو مى نشاند و حرارت را خاموش ‍ مى کند)).
قاووت برنج
السرائر:
روایت شده که یکى از اصحاب امام صادق (ع) از شکم رَوى اش نزد ایشان اظهار ناراحتى کرد. امام (ع) به او فرمود که قدرى قاووت آبکى برنج برگیرد و بیاشامد.
او این کار را انجام داد و بهبود یافت .

الکافى - به نقل از مفضّل بن عمر، درباره امام صادق (ع) -: نزد ایشان از سیب ، یاد کردند. فرمود: ((ما خاندان ، جز به آب سردى که بر بدن ما ریخته مى شود و جز به خوردن سیب ، درمان نمى کنیم )).
تَلبینه
امام صادق علیه السلام : ((اگر چیزى وجود داشت که انسان را در برابر مرگ ، سود مى بخشید، تلبینه سود مى بخشید)). پرسیده شد: تلبینه چیست ؟
فرمود: ((شورباى فراهم آمده با شیر. شورباى فراهم آمده با شیر)) و این را سه بار تکرار کرد.
امام صادق علیه السلام : تلبینه ، غم را از دل غمگین مى زداید، همچنان که انگشتان عرق را از پیشانى کنار مى زنند.
خواص خرما
الکافى - به نقل از ابوعمرو، از مردى ، از امام صادق (ع) -: ((بهترین خرماى شما، خرماى بَرنى است . دردها را مى برد و خود، بیمارى نمى زاید، خستگى را مى زداید و زیانى در بر ندارد، بلغم را از میان مى برد و با هر خرمایى ، سازگار است )).
در روایتى دیگر است که فرمود: (( (غذا را) گوارا و سبک مى کند، خستگى را مى برد، سیر مى کند)).
امام صادق علیه السلام : هیئت بنى عبدالقیس بر پیامبر خدا وارد شدند. پس ، ظرف خرمایى بافته از شاخه هاى خرما پیش روى ایشان نهادند. پیامبر خدا پرسید: ((صدقه است ، یا هدیه ؟)). گفتند: هدیه است .
پیامبر (ص) فرمود: ((این خرما از کدام نوع است ؟)).
گفتند: اى پیامبر خدا ! از خرماى برنى است .
فرمود: ((این ، جبرئیل است . به من خبر مى دهد که در این خرمایتان ، نُه ویژگى است : شیطان را به دیوانگى مى افکند؛ پشت را قوى مى کند؛ بر توان آمیزش مى افزاید؛ بینایى و شنوایى را افزون مى سازد؛ انسان را به خدا نزدیک تر مى کند؛ انسان را از شیطان ، دور مى سازد؛ غذا را هضم مى کند؛ درد را مى برد و دهان را خوشبو مى نماید)).
دعائم الاسلام :
درباره ى امام صادق (ع) نقل شده که یکى از یارانش نزد ایشان غذایى خورد. چون سفره ى غذا را بر چیدند، امام (ع) گفت : ((اى کنیزک ! آنچه دارى ، بیاور)). او نیز خرما آورد.
آن مرد گفت : قربانت شوم ! اکنون ، هنگام میوه (ى سردرختى ) و انگور است ! و آن هنگام ، تابستان بود.
فرمود: ((بخور، که این از خوى پیامبر خداست . پیامبر خدا فرمود: در خرماى عَجوه ، نه بیمارى اى هست و نه عارضه اى )).
بهترین افطارى و سحرى
امام صادق علیه السلام : بهترین سحرى هاى شما، قاووت (قاووت گندم یا جو) و خرماست .
خواص خرما براى زنان باردار و تازه زا
امام صادق علیه السلام : به زنان خود در دوران زایمان ، خرماى بَرنى بدهید تا فرزندان خویش را زیبا سازید.
امام صادق علیه السلام : به زنان خود در دوران زایمان ، خرماى بَرنى بدهید تا فرزندانتان بردبار شوند.
خوردن خرما با خیار
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، خرماى تازه همراه با خیار مى خورد.
سیر
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا فرمود: ((هر کس این سبزى را خورد، به مسجد ما نزدیک نشود))؛ امّا نفرمود: این ، حرام است .
خواص پنیر
امام صادق علیه السلام : چه نیکو لقمه اى است پنیر! دهان را تر و تازه مى کند، بوى دهان را خوش مى سازد، غذاى پیشین را هضم مى کند و براى پس از خود، اشتها آور است . هر کس آن را سر هر ماه بخورد، نزدیک است که هیچ حاجت او بى پاسخ نمانَد.
امام صادق علیه السلام : پنیر، چه نیکو لقمه اى است ! نوشیدنِ انسان را خوش بو مى سازد، آنچه را پیش از آن هست ، هضم مى کند و آنچه را پس از آن باشد، دوست داشتنى مى سازد.
امام صادق علیه السلام : پنیر، غذاهاى پیش از خود را گوارش مى دهد و براى پس از خود، اشتها مى آورد.
سودمندى خوردن پنیر با گردو
امام صادق علیه السلام : گردو و پنیر، چون با هم یک جا جمع شوند، درمان اند؛ اما اگر از هم جدا باشند، درد مى شوند.
امام صادق علیه السلام : گردو و پنیر، چون با هم یک جا جمع شوند، در هر یک از آنها درمان است ؛ اما اگر از هم جدا شوند، در هر یک از آنها درد است .
امام صادق علیه السلام : اگر که پنیر براى هر چیزى زیانبار است و هیچ سودى ندارد، شِکر براى هر چیزى سودمند است و براى هیچ چیز، زیانى ندارد.
الکافى - به نقل از محمد بن فضل نیشابورى ، از یکى از مردانش -: مردى درباره ى از امام صادق (ع) پرسید.
فرمود: ((دردى است . درمانى هم در آن نیست )).
چون شامگاهان فرا رسید، همان مرد بر امام صادق (ع) وارد شد و نگاه خود را به پنیرى که بر سفره بود، افکند و پرسید: قربانت شوم ! صبحگاهان ، از تو درباره ى پنیر پرسیدم و به من گفتى : آن ، دردى است و درمانى در آن نیست ؛ امّا اکنون ، آن را بر سفره مى بینم !؟
فرمود: ((پنیر، صبحگاهان ، زیانبار و شامگاهان ، سودمند است و آب کمر را افزون مى سازد)).
تره تیزک
در نکوهش تره تیزک
امام صادق علیه السلام : سهم بنى امیه از سبزى ها، تره تیزک است .
در نهى از خوردن تره تیزک به هنگام شب
امام صادق علیه السلام : خوردن تره تیزک در هنگام شب ، پیسى مى آورد.
امام صادق علیه السلام : هر کس شبانگاه تره تیزک بخورد، رگ جذام ، از بینى وى بر آن یورش مى آورد و آن شب را شب خونریزى مى کند.
امام صادق علیه السلام : هیچ کس پس از گزاردن نماز عشا، درون را از تره تیزک پر نمى کند و بر آن نمى خوابد، مگر این که جان وى او را به سوى جذام مى کشاند.
اخبارى که احادیث پیشین را رد مى کند
الکافى - به نقل از نصیر (خدمتکار امام صادق (ع))، از موفَّق (خدمتکار امام کاظم (ع))-: آقاى من ، امام کاظم (ع) چون به خریدن سبزى فرمان مى داد، مى فرمود: از آن و همچنین از تره تیزک ، فراوان تهیّه شود)). آنها را براى ایشان مى خریدند و ایشان مى فرمود: ((چه قدر سبک خِردَند برخى از مردم ، که مى گویند تره تیزک ، در یکى از دره هاى جهنم مى روید، در حالى که خداوند مى فرماید: ((هیزم آن ، مردمان و سنگ هایند)). پس چگونه آن جا سبزى مى روید؟))
زردک
امام صادق علیه السلام : زردک ، مایه ایمنى از قولنج و بواسیر است و توان نزدیکى را تقویت مى کند.
امام صادق علیه السلام : خوردن زردک ، کلیه ها را گرم مى کند و آلت را راست مى گرداند.
مکارم الاخلاق - به نقل از داود بن فرقد -: بر امام صادق (ع) وارد شدم ، در حالى که قدرى زردک نزد ایشان بود. امام (ع) زردکى به من داد و فرمود: ((بخور)).
گفتم : من دندان آسیاب ندارم .
فرمود: ((آیا کنیز ندارى ؟)).
گفتم : چرا.
فرمود: ((به او بگو آن را برایت آب پز کند. سپس آن را بخور؛ چرا که کلیه ها را گرم مى کند و آلت را راست مى گرداند)).
هزار اِسپند
امام صادق (ع) - در پاسخ پرسشى درباره ى هزار اسپند و کُندُر - : امّا هزار اسپند، هیچ ریشه اى از آن در زمین فرو نمى رود و هیچ شاخه اى از آن به آسمان بلند نمى شود، مگر این که خداوند (عز و جل ) فرشته اى را بر آن مى گمارد، تا آن هنگام که خشک مى شود یا به سرنوشتى دیگر در مى آید.
شیطان نیز از خانه اى که در آن ، هزار اسپند است ، هفتاد خانه دور مى شود. و آن ، شفاى هفتاد بیمارى است که کمترین آنها، جذام است . پس از آن غفلت نورزید.
نخود
امام صادق (ع) - هنگامى که نزد ایشان از نخود نام بردند- : براى دردکمر، سودمند است .
خواص نان
امام صادق علیه السلام : تن ، بر نان ، استوار شده است .
خواص نان جو
امام صادق علیه السلام : اگر خداوند در چیزى بیش از جو بهبود دهندگى مى دید، آن را خوراک پیامبران قرار مى داد.
امام صادق علیه السلام : به کسى که شکم درد دارد، نان برنج بدهید؛ چرا که چیزى سودمندتر از آن ، به شکم چنین بیمارى در نیامده است . آن معده را پاک مى کند و درد را به کلى از بدن بیرون مى کشد.
امام صادق علیه السلام : تنها نان برنج است که از صبح تا شب در درون انسان مى مانَد.
کاهو
امام صادق علیه السلام : بر شما باد کاهو، چرا که خون را تصفیه مى کند.
خواص سرکه
امام صادق علیه السلام : سرکه ، تلخه را فرو مى نشاند، قلب را زنده مى سازد، کِرم هاى شکم را مى کُشد و دهان را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : سرکه ، نیکو خورشى است . تلخه را مى شکند، قلب را زنده مى سازد، لثه را استحکام مى بخشد و جنبندگان شکم را مى کُشد.
سرکه ى شراب ، سرکه اى است که از شراب انگور حاصل مى آید، چرا که آن را غالبا به همین نام ((شراب )) مى خوانند.
امام صادق علیه السلام : سرکه ، عقل را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : سرکه ، دل را روشن مى کند.
امام صادق علیه السلام : خورش ساختن سرکه ، شهوت زنا را ریشه کن مى کند.
خواص سرکه شراب
امام صادق (ع) - هنگامى که نزد ایشان از سرکه ى شراب یاد شد - : آن ، جنبندگان شکم را مى کُشد و دهان را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : سرکه ى شراب ، لثه را تقویت مى کند، جنبندگان شکم را مى کُشد و عقل را استحکام مى بخشد.
(سرکه ى شراب ، سرکه اى است که از شراب انگور حاصل مى شود، چرا که آن را غالبا به همین نام ((شراب )) مى خوانند).
آغاز کردن غذا با سرکه
امام صادق علیه السلام : ما (غذا را) با سرکه آغاز مى کنیم ، چنان که شما با نمک آغاز مى کنید؛ چرا که سرکه عقل را استحکام مى بخشد.
انار
مِهتر میوه ها
امام صادق علیه السلام : میوه ، صدوبیست گونه است و مهتر همه آنها، انار است .
امام صادق علیه السلام : چهار چیز، طبع را اعتدال مى بخشد: انار، خرماى نارس ‍ پخته شده ، بنفشه ، و کاسنى .
امام صادق علیه السلام : هر کس در هنگام خفتن ، یک انار بخورد، تا صبح ، جانش در امان است .
امام صادق علیه السلام : بر شما باد انار، چرا که هیچ گرسنه اى آن را نمى خورد، مگر این که وى را بسنده است و هیچ سیرى آن را نمى خورد، مگر این که غذا را بر وى گوارا مى سازد.
امام صادق علیه السلام : هر کس انار بخورد، انار، شیطانِ وسوسه را از او دور مى سازد.
امام صادق علیه السلام : هر کس یک دانه از انار را بخورد، آن یک دانه ، شیطانِ وسوسه را تا چهل روز، بیمار (زمینگیر) مى سازد.
مکارم الاخلاق - به نقل از زید شحّام -: نزد امام صادق (ع) بودم که حجامتگرى را طلبید. پس به او گفت : ((ابزارهاى حجامت خود را بشوى و بیاویز)) و آن گاه انارى طلبید و خورد.
چون حجامت را نیز به پایان برد، انارى دیگر طلبید و خورد و فرمود: ((این کار، تلخه را فرو مى نشانَد)).
الکافى - به نقل از یزید بن عبدالملک نوفلى -: بر امام صادق (ع) وارد شدم ، در حالى که انارى در دست داشت . فرمود: ((اى مُعتّب ! یک انار هم به این مرد بده ؛ چرا که در (خوردن ) هیچ چیز، کسى با من شریک نشده است که برایم ناخوشایندتر از شریک شدن در (خوردن ) انار باشد)).
سپس ، حجامت کرد و به من فرمود که حجامت کنم . من هم حجامت کردم . آن گاه ، انارى دیگر خواست و پس از آن فرمود: اى یزید! هر مؤ منى که انار بخورد و آن را تمام کند، خداوند (عزوجل ) تا چهل پگاه ، شیطان را از (آسیب رسانى به ) فروغ دل او دور مى سازد؛ و هر کس دو انار بخورد. خداوند(عزوجل ) تا یک سال ، شیطان را از (آسیب رسانى به ) فروغ دل او دور مى سازد و هر کس خداوند، شیطان را براى یک سال از (آسیب رساندن به ) فروغ دل او دور سازد، گناه نمى کند و هر کس گناه نکند، به بهشت در مى آید)).
خواص انار شیرین
امام صادق علیه السلام : بر شما باد انار شیرین . آن را بخورید؛ چرا که هیچ دانه اى از آن به معده مؤ منى در نمى آید، مگر این که بیمارى اى از آن ریشه کن مى کند و شیطانِ وسوسه را از او دور مى سازد.
الکافى - به نقل از ولید بن صبیح -: امام صادق (ع) از انار شیرین یاد کرد و فرمود: ((ترش و شیرین در شکم ، سازگارتر است )).
امام صادق علیه السلام : انار را با پیه آن بخورید؛ چرا که معده را مى پالاید و ذهن را افزون مى کند.
خواص مویز
امام صادق علیه السلام : مویز، اعصاب را استحکام مى بخشد، خستگى را مى برد و دل را شادى و سرور مى دهد. اگر قحطى اى به شما رسید، با مشغول داشتن خویش به مویز، خود را سیر کنید.
خواص خوردن بیست و یک دانه ى مویز
امام صادق علیه السلام : هر کس به خوردن بیست و یک دانه مویزِ سرخ عادت کند، به بیمارى اى جز بیمارى مرگ مبتلا نمى شود.
خواص زیتون
امام صادق علیه السلام : زیتون ، آب = (منى ) را افزون مى سازد.
الکافى - به نقل از اسحاق بن محمد زراع بصرى ، درباره ى مردى -: نزد امام صادق (ع) از زیتون ، سخن به میان آوردیم . آن مرد گفت : بادها را به بدن در مى آورد.
امام (ع) فرمود: ((نه ؛ بلکه بادها را مى راند)).
الکافى - به نقل از اسحاق بن عمار یا کسى دیگر -: به امام صادق (ع) گفتم : آنان مى گویند که زیتون ، بادها را بر مى انگیزد.
فرمود: ((زیتون ، بادها را مى راند)).
امام صادق علیه السلام : خوردن قاووت گندم با روغن زیتون ، گوشت مى رویاند، استخوان را استحکام مى بخشد، پوست را نازک مى کند و بر توان جنسى مى افزاید.
امام صادق علیه السلام : اگر از بدن کسى از شما، جوش یا دُمَلى بیرون زد، آن را ببندد و با روغن زیتون یا روغن حیوانى ، درمان کند.
آویشن
مکارم الاخلاق :
امام صادق (ع) فرمود: ((چهار چیز، چشم را جلا مى دهد، سودمند است و هیچ زیانى ندارد)).
درباره ى آنها از امام پرسیدند.
فرمود: ((آویشن و نمک ، وقتى با هم باشند، و انیسون و گردو، وقتى با هم باشند)).
به ایشان گفتند: این چهار چیز، وقتى با هم باشند، به چه کار مى آیند؟
فرمود: ((انیسون و گردو، (چون در بر هم قرار گیرند،) بواسیر را مى سوزانند، باد را دور مى کنند، رنگ پوست را زیبا مى سازند، معده را سختى (مقاومت ) مى دهند و کلیه ها را گرم مى کنند.
اما آویشن و نمک ، (چون در برابر هم قرار گیرند،) بادها را از دل برون مى رانند، انسدادها را مى گشایند، بلغم را مى سوزانند، آب (منى ) را زیاد مى گردانند، بوى دهان را خوش مى سازنند، معده را نرمى مى دهند، بوهاى بد را از دهان مى برند و آلت را سفتى مى بخشند)).
مشکک
امام صادق علیه السلام : مشکک را به لابه لاى دندان خویش در آورید؛ چرا که دهان را خوش بو مى کند و بر توان همبسترى مى افزاید.
امام صادق علیه السلام : زبیر، در حالى که بِه در دست داشت ، بر پیامبر (ص) وارد شد. پیامبر (ص) از او پرسید: ((اى زبیر! این چیست که در دست توست )) ؟ گفت : اى پیامبر خدا! این یک بِه است .
فرمود ((اى زبیر! بِه بخور؛ چرا که داراى سه ویژگى است )).
پرسید: اى پیامبر خدا! آن ویژگى ها چیست ؟
فرمود: ((قلب را آسایش و آرامش مى دهد، بخیل را گشاده دستى مى دهد و ترسو را دلیر مى کند)).
امام صادق علیه السلام : جعفر بن ابى طالب ، نزد پیامبر (ص) بود. براى پیامبر (ص) یک بِه ، هدیه آوردند. پیامبر (ص) قطعه اى از آن را برید و به جعفر داد. جعفر، از خوردنش خوددارى ورزید. فرمود: ((بگیر و بخور؛ چرا که قلب را هشیارى مى دهد و ترسو را دلیر مى کند)).
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از طلحة بن زید - : امام صادق (ع) فرمود: ((در بِه ، ویژگى اى است که در دیگر میوه ها نیست )).
فرمود: ((ترسو را دلیر مى کند. به خداوند سوگند، این ، از دانش پیامبران - که درودهاى خداوند بر تمامى آنان باد - است )).
امام صادق علیه السلام : بِه اندوه اندوهگین را از میان مى برد، چنان که دست ، عرق پیشانى را مى برد.
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از طلحة بن زید - از امام صادق (ع) درباره ى حجامت در روز شنبه پرسیدم .
فرمود: ((سستى مى آورد)).
گفتم : اصلا بیمارى من ، از ضعف و کم قوّتى من است .
فرمود: ((در این صورت ، بِه شیرین را با دانه اش بخور؛ زیرا ضعف را از بین مى برد و معده را خوش بو مى کند و آن را پاک مى گرداند)).
امام صادق علیه السلام : خوردن بِه ، مایه توان قلب و بیدارى دل است و ترسو را دلیر مى کند.
فایده هاى ناشتا خوردن بِه
امام صادق علیه السلام : هر کس ناشتا یک بِه بخورد، نطفه اش پاکیزه مى شود و فرزندش نیکو مى گردد.
خواص بِه براى زن باردار
امام صادق (ع) - هنگامى که به پسر بچه اى زیبا نگریست -: باید پدر این پسر، بِه خور باشد.
خواص شکر
الکافى - به نقل از یحیى بن بشیر نَتال -: امام صادق (ع) از پدرم پرسید: ((اى بشیر! با چه چیز بیمارانتان را درمان مى کنید؟)).
پدرم گفت : با این داروهاى تلخ .
امام (ع) به وى فرمود: ((نه ! اگر کسى از شما بیمار شد، قدرى شِکر سفید بردار، آن را بساى . آب سرد بر رویش بریز و آن را به بیمار بخوران ؛ چرا که آن در دارویى تلخ ، درمان نهاده ، بر این هم تواناست که درمان را در شکرینه قرار دهد)).
الکافى - به نقل از ابراهیم جُعفى - : بر امام صادق (ع) وارد شدم . پرسید: ((چرا تو را رنگ پریده مى بینم ؟)).
گقتم : تب رِبع دارم .
فرمود، ((چه چیز، تو را از خجسته ى پاک ، باز مى دارد؟ شکر را بساى و سپس در آب حل کن و آن را ناشتا و همچنین در شامگاهان بخور)).
این کار را انجام دادم و از آن پس ، به این حالت ، گرفتار نیامدم .
الکافى - به نقل از حسن بن على بن نعمان ، از یکى از هم مسلکان ما -: نزد امام صادق (ع) از درد، اظهار ناراحتى کردم .
به من فرمود: ((چون به بستر رفتى ، دو شِکر پاره بخور)).
این کار را انجام دادم و بهبود یافتم .
الکافى - به نقل از ابن عُمَیر، در حدیثى که سند آن را به معصوم رسانده است - : مردى نزد امام صادق (ع) از وبا اظهار ناراحتى کرد.
امام (ع) از او پرسید: ((با پاکِ خجسته چگونه اى ؟)).
(من ) گفتم : پاکِ خجسته چیست ؟
فرمود: ((این (شِکر ) سلیمانى شما)).
امام صادق علیه السلام : همچنین فرمود: ((نخستین کسى که شکر ساخت ، سلیمان بن داوود بود)).
شلغم

تخم مرغهاى حلال و تخم مرغهاى حرام
امام باقر (ع) و
امام صادق علیه السلام : اگر به نیزارى درآمدى و تخم پرنده اى یافتى ، از آن مخور، مگر آنچه دو سویش ناهمسان است .
امام صادق علیه السلام : از تخم هاى پرندگان ، آنچه دو سویش ناهمسان است ، خورده مى شود.
امام صادق علیه السلام : آنچه دو سویش با هم تفاوت دارد، خوردنش حلال است . و آنچه دوسویش همسان است ، خوردنش حرام است .
الکافى - به نقل از مَسعَدة بن صَدَقه -: از امام صادق (ع) شنیدم که مى فرمود: ((از تخم هاى پرندگان ، آنچه را دو سرشان ناهمسان است ، بخور)).
نیز فرمود: ((از تخم هاى پرندگان دریایى ، آنچه همانند و هم شکل تخم مرغ است (یعنى یکى از دو سرش پهن تر است )، خوردنى است ، و گرنه مخور)).
الکافى - به نقل از ابوالخطاب -: از امام صادق (ع) پرسیدم که : مردى به نیزار در مى آید و آن جا تخم هاى پرندگان گوناگونى مى یابد و نمى داند که تخم چه پرنده اى است : از آنِ پرندگان ناخوشایند است و یا پرندگان خوشایند؟
فرمود: ((در آنها، نشانه اى پنهان ناشدنى است . بنگر! هر تخمى را که سر و ته آن را از هم باز شناختى ، بخور و هر چه را از این نظر همسان بود، واگذار)).
خواص سیب
امام صادق علیه السلام : سیب ، پالاینده و خوش بو کننده معده است .
المحاسن - به نقل از اسحاق بن مطهر، از امام صادق (ع)-: ((سیب ، معده را گشایش میدهد)).
همچنین فرمود : ((سیب بخور، چرا که حرارت را فرو مى نشاند، درون را سرد مى کند و تب را مى برد)).
در حدیث دیگرى است که فرمود: ((وبا را از میان مى برد)) .
امام صادق علیه السلام : به تبداران خود سیب بدهید، چرا که هیچ چیز، سودمندتر از سیب نیست .
امام صادق (ع): اگر مردم مى دانستند که در سیب چیست ، بیمارانشان را جز به سیب درمان نمى کردند. بدانید که سیب ، بویژه ، سودمندترین چیز براى قلب و مایه ى شست و شوى آن است .
دعائم الاسلام - درباره امام صادق (ع) روایت شده است که : مردى از سرزمینى وبازده به ایشان نامه نوشت و از وباى آن جا خبر داد.
امام (ع) در پاسخ نوشت : ((بر تو باد سیب . آن را بخور)).
او هم این کار را انجام داد و عافیت یافت .
و فرمود: ((سیب ، حرارت را فرو مى نشاند و درون را خنک مى کند و تب را مى برد)).
الکافى - به نقل از محمد بن فیض -: به امام صادق (ع) گفتم کسى از ما که بیمار مى شود، درمانگران ، او را به پرهیز، توصیه مى کنند.
امام (ع) فرمود: ((اما ما خاندان ، جز از خرما، پرهیز نمى کنیم و (بیماران خویش را) با سیب و آب سرد، درمان مى سازیم )).
الکافى - به نقل از دُرُست بن ابى منصور -: مفضّل بن عمر مرا با هدیه هایى نزد امام صادق (ع) فرستاد.
در روزى تابستانى و در حالى که سینى اى از سیب سبز نزد امام صادق (ع) بود، بر ایشان وارد شدم . به خداوند سوگند، بى درنگ به او گفتم : فدایت شوم ! آیا در حالى که مردم ، این را خوش نمى دارند، از آن مى خورى ؟
در حالى که گویا مرا از دیر باز مى شناخته است ، به من فرمود: ((همین امشب تبدار شدم ، کسى فرستادم و آن را نزد من آوردند و آن را خوردم . آن ، تب را ریشه کن مى سازد و حرارت را فرو مى نشاند)).
من به سوى نزدیکان خویش باز گشتم و دیدم آنان تب دارند. و به آنها سیب دادم و تب را از آنان ریشه کن ساختم .

اما آنها که در تربیت نفْس است : از این حذر کن که آنچه را اشتها ندارى ، بخورى ؛ چرا که در کار کودنى و نابخردى مى آورد. جز به گاه گرسنگى مخور، و چون خواستى بخورى ، حلال بخور و نام خدا را بر زبان بیاور.
خوردن غذاى گرم ، پیش از سرد شدن
المحاسن - به نقل از مُرازِم - امام صادق (ع) براى ما غذایى گرم فرستاد و فرمود: ((پیش از آنکه سرد شود، بخورید؛ چرا که این ، خوش تر است )).
دست کشیدن بر چهره و دعا کردن پس از شستن دستان
الکافى - به نقل از مفضّل - : بر امام صادق (ع) وارد شدم و نزد او از چشم درد، اظهار ناراحتى کردم . به من فرمود: ((آیا نکته اى تازه مى خواهى ؟))
سپس به من فرمود: ((چون پس از غذا خوردن ، دست خویش را شستى ، بر ابروهایت دست بکش و سه بار بگو: ((سپاس ، خداوند نیکوکار زیبا کردار بهره رسان فضیلت بخش را.)) الحَمدُلِلهِ المُحسِنِ المُجمِلِ المُنعِمِ المُفضِلِ
من این کار را انجام دادم و از آن پس ، چشمانم درد نگرفت . سپاس ، خداوند جهانیان راست .
امام صادق علیه السلام : دست کشیدن بر چهره پس از وضو، کنجدک (کَک مَک ) را از میان مى برد و روزى را افزون مى کند.
امام صادق علیه السلام : چون پس از غذا دستانت را شستى ، با باقى مانده آب ، دستى بر چشمان خود بکش ؛ چرا که مایه ایمنى از چشم درد است .
کشف الغمه - به نقل از جمیل بن دَرّاج -: نزد امام صادق (ع)بودم . بُکَیر بن اعیَن ، در حالى که چشم درد داشت ، وارد شد. امام (ع) به او گفت : ((انسان زیرک هم چشم درد مى کشد؟!))
(کسى ) پرسید: چه مى کند؟
فرمود: ((هنگامى که چربى را از دستان خود شست ، دستى بر چشمانش ‍ بکشد.))
من این کار را انجام دادم و چشم درد ندیدم .
به پشت دراز کشیدن پس از غذا
امام صادق علیه السلام : دراز کشیدن پس از غذا، بدن را چاق مى کند، غذا را هضم مى نماید و درد را (از درون انسان ) بیرون مى کشد.
الکافى - به نقل از سَماعه ، در گفتگو با امام صادق (ع) -: از ایشان درباره این که کسى با دست چپ بخورد یا بیاشامد، پرسیدم .
فرمود: ((مبادا کسى با دست چپ بخورد یا بیاشامد و یا با آن چیزى را بردارد)).
پرهیز از خوردن پس از سیرى
امام صادق علیه السلام : چهار چیز، هدر مى رود: بذر در شوره زار، چراغ در شب مهتابى ، خوردن پس از سیرى و نیکى به کسى که شایسته آن نیست .
امام صادق علیه السلام : در سه چیز ناخشنودى خداوند (عز و جل ) است : خفتن بدون بیدارى کشیدن (و احساس نیاز به خواب ) خندیدن بدون شگفتى ، و خوردن پس از سیرى .
پرهیز از خوردن غذاى داغ
امام صادق علیه السلام : نزد پیامبر غذایى داغ آوردند. فرمود: ((خداوند، آتش ‍ را خوراکمان نکرده است . کنارش بگذارید تا سرد شود)). پس آن را واگذاشتند تا سرد شد.
امام صادق علیه السلام : براى پیامبر غذایى بسیار داغ آوردند. فرمود: ((چنین نیست که خداوند، آتش را خوراکمان کرده باشد. آن را در جایى بگذارید تا سرد شود و (جوشش آن ، ) آرام بگیرد، چرا که غذاى داغ ، برکت ندارد. شیطان را در آن بهره اى است )).
المحاسن - به نقل از عائذ بن حبیب -: نزد امام صادق (ع) بودیم . برایمان تریدى آوردند. دستان خود را به سوى آن دراز کردیم و دیدیم که داغ است . در این هنگام ، امام صادق (ع) فرمود: ((ما از خوردن آتش ، نهى شده ایم . دست بردارید؛ چرا که برکت در سرد شدن آن است .))
آداب خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : آن زن یهودى ، پیامبر (ص) را با زهرى که در سردست گوشت نهاده بود، مسموم کرد. پیامبر، دست و شانه گوسفند را دوست داشت و بُن ران را به دلیل نزدیک بودنش به پیشابگاه ، دوست نداشت .
پرهیز از خوردن گوشت خشکیده نمک سود
امام صادق علیه السلام : چهار چیز، (انسان را) پیش از فرا رسیدن هنگام پیرى ، پیر مى کند: خوردن گوشت خشک شده ، نشستن بر جاى مرطوب ، بالا رفتن از پلکان و آمیزش با پیرزنان .
امام صادق علیه السلام : سه چیز، بدن را فرسوده مى کند و شاید هم بکُشد: خوردن گوشت خشکیده ى فاسد، حمّام رفتن با شکم پُر، و همبسترى با پیرزنان .
امام صادق علیه السلام : سه نوع از خوردنى ها، موجب لاغرى است : گوشت خشک شده ، پنیر و شکوفه خرما.
امام صادق علیه السلام : دو چیز است که از هر جهت ، زیان دارد و براى هیچ چیز فایده اى ندارد...: گوشت خشک شده و پنیر.
نهى از خوردن گوشت خام
الکافى - به نقل از هشام بن سالم - از امام صادق (ع) درباره ى خوردن گوشت خام پرسیدم . فرمود: ((این ، خوراک درندگان است .))
پرهیز از اعتیاد به خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : على (ع) عادت به خوردن گوشت را بد مى شمرد و مى فرمود: ((آن اعتیادى همچون اعتیاد به شراب است .))
نوبت هاى خوردن گوشت
امام صادق علیه السلام : در هر هفته یک بار گوشت بخورید و خود فرزندانتان را بدان عادت ندهید؛ زیرا موجب اعتیادى همچون اعتیاد به شراب مى گردد. نیز آنان را بیش از چهل روز، از آن محروم مدارید؛ چرا که آنان را بدخوى مى کند.
المحاسن - به نقل از ادریس بن عبدالله - : نزد امام صادق (ع) بودم . از گوشت ، سخن به میان آورد و فرمود: (غذا را) یک روز با گوشت بخور، یک روز با شیر، و یک روز با چیزى دیگر)).
عواقب عدم مصرف گوشت به مدت چهل روز
امام صادق علیه السلام : هر چیز را دل دادگى است و دل دادگى مَرد، گوشت است . پس ، هر که چهل روز آن را واگذارد، بدخوى مى شود. و هر کس ‍ بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگویید.
امام صادق علیه السلام : گوشت ، گوشت مى رویاند. هر کس گوشت را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. و هر کس بدخوى شد، در گوش راستش اذان بگویید.
امام صادق علیه السلام : گوشت از گوشت است ، هر کس آن را چهل روز واگذارد، بدخوى مى شود. آن را بخورید، چرا که بر شنوایى و بینایى مى افزاید.
امام صادق علیه السلام : گوشت ، گوشت مى رویاند، و عقل را افزون مى سازد. هر کس آن را چند روز واگذارد، عقلش تباه مى شود.
آداب خوردن میوه
شستن میوه با آب
الکافى - به نقل از فُرات بن اَحنَف ، از امام صادق (ع) - : ((هر میوه اى را زهرى (سمّى ) است . پس اگر میوه آوردید، آبى به آن بزنید)) - یا ((آن را در آب فرو ببرید)) - یعنى بشویید.
جدا نکردن پوست میوه
الکافى - از ابى القدّاح درباره ى امام صادق (ع) روایت شده است که ایشان ، پوست کندن میوه را دوست نداشت .
پرهیز از خوردن چند میوه با هم
دعائم الاسلام :
از پیامبر خدا روایت شده که ایشان از جاى دادن دو خرما در کنار هم در دهان و یا دو میوه ى دیگر نهى فرمود.
امام صادق (ع) فرموده است : ((البته این ، در صورتى است که شخص با دیگر مردم و بر سفره اى مشترک باشد؛ امّا اگر کسى به تنهایى مى خورَد، هر گونه که دوست دارد، بخورد)).
آداب آشامیدن
آنچه در آشامیدن ، بایسته است
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، مایه ى قدرت افزونتر و تندرستى بیشتر است .
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، موجب عرق کردن بیشتر و توان افزونتر بدن است .
امام صادق علیه السلام : ایستاده آشامیدن آب در روز، غذا را گوارا مى سازد و ایستاده آشامیدن آب در شب ، زرداب مى آورد.
امام باقر (ع) یا امام صادق علیه السلام : در حالت ایستاده ، آب میاشام ، و در آب برکه ، پیشاب مکن ، و بر گرد قبر، مچرخ و در خانه اى تنها ممان ، و با یک لنگه پاى افزار، راه مرو؛ چرا که چون بنده اى در یکى از این حالتها باشد، شیطان بسیار زود به سوى او مى شتابد.
آشامیدن آب نیم گرم
امام صادق علیه السلام : دو چیز مناسب است که به هیچ درون نادرستى در نمى آیند، مگر این که آن را به درستى مى آورند، و دو چیز نامناسب است که به هیچ درون سالمى در نمى آیند، مگر این که آن را نادرست (و ناسالم ) مى کنند. آن دو چیز مناسب عبارتند از: انار و آب نیم گرم (وِلرم ) و آن دو چیز نامناسب عبارتند از: پنیر و گوشت خشک شده .
نوشیدن آب فراوان
امام صادق علیه السلام : آب بسیار منوش ؛ چرا که سرچشمه هر دردى است .
امام صادق علیه السلام : اگر مردم کمتر آب مى نوشیدند، بدن هایشان به سامان بود.
امام صادق علیه السلام : هر کس کمتر آب مى نوشد، تندرست است .
امام صادق علیه السلام : کمتر آب بنوش ؛ چرا که هر دردى را به سوى خود مى کشد. از درمان نیز تا هنگامى که بدنت تاب درد را دارد، بپرهیز.
نوشیدن آب سرد و آب جو در حمّام
امام صادق علیه السلام : از نوشیدن آب سرد و آب جو (فُقّاع ) در حمام ، حذر کن چرا که معده را تباه مى کند.
نوبت هاى غذا
صبحگاهان و شامگاهان
الکافى - به نقل از شهاب بن عبد ربّه -: نزد امام صادق (ع) از دردها و بدگوارى هایى که داشتم ، اظهار ناراحتى کردم . به من فرمود: ((صبحانه بخور و شام بخور و در فاصله میان آنها چیزى مخور؛ چرا که موجب تباهى تن است . مگر نشنیده اى که خداوند (عز و جل ) مى فرماید: ((و آنان ، صبحگاهان و شامگاهان ، روزى ویژه خویش را دارند)).
امام صادق علیه السلام : چون نماز صبح را خواندى ، پاره نانى بخور تا با آن دهان خویش را خوشبو سازى ، حرارت خود را فرو بنشانى ، دندانهایت را استوار سازى ، لثه ات را استحکام بخشى ، روزى خویش را به چنگ آورى و خوى خود را نکو سازى .
امام صادق علیه السلام : مؤ من را بایسته است که تا غذا نخورده ، از خانه بیرون نرود؛ چرا که این کار به او استوارى بیشتر مى دهد.
تاءکید بر خوردن شام و نهى از ترک آن
امام صادق علیه السلام : خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه (نان ) با نمک باشد.
امام صادق علیه السلام : سرچشمه ویرانى تن واگذاردن شام است .
امام صادق علیه السلام : براى کسى که پا به سن نهاده ، خوب نیست با شکم سبک بخوابد؛ بلکه اگر با شکم پُر بخوابد برایش بهتر است .
امام صادق علیه السلام : براى پیر کهن سال ، بایسته است که حتما به گاه خفتن ، شکمش از غذا پُر باشد. این سبب خواب آرامتر و بوى خوشتر دهان براى اوست .
المحاسن - به نقل از مفضّل بن عمر -: شبى ، در حالیکه امام صادق (ع) شام مى خورد، بر ایشان وارد شدم فرمود: ((اى مفضّل ! پیش آى و بخور)).
گفتم : شام خورده ام .
فرمود: ((پیش آى و بخور؛ زیرا مستحب است مرد، هنگامى که به میان سالى در آمد، شب را در حالى بخوابد که غذایى تازه در شکم اوست )).
من نیز پیش رفتم و خوردم .
امام صادق علیه السلام : واگذاردن شام ، مایه ى پیرى است . براى مرد، آن هنگام که پا به سن نهاد، بایسته است که تنها در حالى بخوابد که درونش از غذا پر باشد.
الکافى - به نقل از على بن على لهبى - : امام صادق (ع) فرمود: ((طبیبان شما درباره شام شب ، چه مى گویند؟)).
گفتم : ما را از آن ، باز مى دارند.
فرمود: (( اما من ، شما را بدان فرمان مى دهم )).
الکافى - به نقل از زیاد بن ابى الحلال -: با امام صادق (ع) شام خوردم . فرمود: ((شام پس از نماز خفتن ، شام پیامبران است )).
امام صادق علیه السلام : هر کس شام را واگذارد، رگى در بدن وى مى میرد و هرگز زنده نمى شود.
امام صادق علیه السلام : هر کس شام را در شب شنبه و یکشنبه ، پشت سر هم واگذارد، نیروى وى از کف مى رود و این نیرو تا چهل روز به وى باز نمى گردد.
امام صادق علیه السلام : هر کس شام خوردن را واگذارد، نیرویى از او کاسته مى شود و به او باز نمى گردد.
درمان با میوه ها و گیاهان دارویى
ترنج
خوردن تُرنج پس از غذا
الکافى - به نقل از عبدالله بن ابراهیم جعفرى -: امام صادق (ع) فرمود: پزشکانِ شما درباره تُرنج چه دستور مى دهند؟)).
گفتم : دستور مى دهند که آن را پیش از غذا بخوریم .
فرمود: ((اما من ، شما را به خوردن آن پس از غذا فرمان مى دهم )).
الکافى - به نقل از ابراهیم بن عمر یمانى -: به امام صادق (ع) گفتم : آنان مدعى اند که بهترین وضعیت براى خوردن تُرنج ، حالت ناشتاست .
امام صادق (ع) فرمود: ((اگر پیش از غذا خوب باشد، پس از غذا به مراتب بهتر و پسندیده تر است )).
امام صادق علیه السلام : تُرُنج را پس از غذا بخورید، چرا که محمد (ص) چنین مى کنند.
آنچه تُرنج را هضم مى کند
الکافى - به نقل از ابوبصیر -: میهمانى داشتم که به تُرنج همراه با عسل ، اظهار تمایل کرد. آن را به او دادم و خود نیز با وى خوردم . سپس نزد امام صادق (ع) رفتم و دیدم که سفره اى نزد ایشان گشوده است - به من فرمود: ((پیش آى و بخور)).
گفتم : پیش از آنکه نزد شما بیایم ، ترنج و عسل خورده ام و اکنون سنگینى آن را احساس مى کنم ، زیرا زیاد خورده ام !
(ایشان به یکى از غلامان خود) فرمود: ((اى غلام ! نزد کنیز برو و به او بگو: برایمان یک کناره نان خشک از آن چه در تنور خشک مى کنى ، بفرست )).
آن نان آورده شد پس به من فرمود: ((از این نان خشک بخور، چرا که تُرنج را هضم مى کند)).
من آن را خوردم و سپس از جاى برخاستم ، گویا که هیچ چیز نخورده ام .
مرباى ترنج
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از ابراهیم بن حسن جعفرى -: امام صادق (ع) به یاران خویش ‍ فرمود: ((به من بگویید که پزشکانتان درباره ى ترنج به شما چه دستور مى دهند)).
(یکى ) گفت : اى پسر پیامبر خدا! ما را به خوردن آن ، پیش از غذا، سفارش ‍ مى کنند.
فرمود: ((هیچ چیز از آن در حالتى که پیش از غذا خورده شود، بدتر نیست و هیچ چیز، از آن ، در حالتى که پس از غذا خورده شود سودمندتر نیست . بر شما باد مرباى آن ، که در درون انسان ، بویى چون بوى مشک دارد)).
آلو
امام صادق علیه السلام : آلو در حالت ناشتا صفرا را فرو مى نشاند، هر چند که بادها را نیز تحریک مى کند.
طب الائمه (علیهم السلام ) - به نقل از ازرق بن سلیمان - : از امام صادق (ع) درباره آلو پرسیدم . فرمود: ((براى صفرا مفید است و مفاصل را نیز نرم مى کند؛ اما از آن ، زیاد مخور که سرانجام ، در مفصلهایت ، بادهایى بر جا مى نهد)).
خواص برنج
امام صادق علیه السلام : برنج ، نیکو غذایى است . ما آن را براى بیماران خویش ‍ نگه مى داریم .
امام صادق علیه السلام : از جانب شما چیزى دوست داشتنى تر از برنج و بنفشه براى ما نمى آید. من (یک بار،) از دردى سخت در رنج بودم و در این هنگام به من الهام شد که برنج بخورم . گفتم که آن را فراهم آوردند... پس ، خداوند (عز و جل ) با آن ، دردم را از میان برد.
بادروج (حَوک )
امام صادق علیه السلام : نزد پیامبر خدا، سرکه ، دوست داشتنى ترین نان خورش ، و حَوک (یعنى بادروج )، دوست داشتنى ترین سبزى بود.
امام صادق علیه السلام : امیر مؤ منان - که درودهاى خدا بر او باد - به بادروج ، علاقه داشت .
امام صادق علیه السلام : حَوک سبزى پیامبران است . بدانید که در آن ، هشت ویژگى است : اشتها آور است ، گرفتگى هاى عروق و مجارى را مى گشاید، آروغ را خوشبو مى سازد، درد و بیمارى را از بدن مى کشد و امان انسان از جذام است . چون در درون انسان جاى گیرد، همه بیمارى ها را فرو مى نشاند.
بادمجان
امام صادق علیه السلام : بادمجان بخورید که شفاى هر درد است .
امام صادق علیه السلام : بادمجان بخورید زیرا درد را مى برد و خود، درد نمى آورد.
امام صادق علیه السلام : بر شما باد بادمجان بورانى ؛ زیرا شفایى است که از پیسى ، ایمن مى سازد. بادمجان سرخ شده در روغن نیز چنین است .
امام صادق علیه السلام : بادمجان ، براى سودا، خوب است و به صفرا نیز زیان نمى رساند.
امام صادق علیه السلام : روایت شده است که نزد امام سجاد(ع) بادمجان سرخ شده در روغن بود. ایشان چشم درد داشت و از این بادمجان مى خورد. به ایشان گفتم : اى پسر پیامبر خدا! از این مى خورى در حالى که آتش ‍ است ؟!
فرمود: ((خموش ! پدرم از جدم برایم نقل کرد که گفته است : بادمجان ، از پیه زمین است و در هر چه بیفتد، آن را خوش و خوشبو مى سازد)).
امام صادق علیه السلام : در فصل خرماچینى ، بادمجان زیاد بخورید زیرا درمان هر دردى است ، فروغ چهره را افزون مى سازد، رگ ها را نرم مى کند و به آب کمر مى افزاید.
خواص باقلا
امام صادق علیه السلام : باقلا، بیمارى را مى برد و در آن ، بیمارى اى نیست .
امام صادق علیه السلام : خوردن باقلا، استخوانهاى ساق پا را استحکام مى بخشد.
امام صادق علیه السلام : خوردن باقلا، مغز استخوانهاى ساق پا را استحکام مى بخشد و خون تازه تولید مى کند.
امام صادق علیه السلام : باقلا را با پوستش بخورید؛ چرا که معده را پاک مى کند.
پیاز
امام صادق علیه السلام : پیاز، تب را مى برد.
امام صادق علیه السلام : پیاز، خستگى را مى برد، پیه را استحکام مى بخشد، بر گامها مى افزاید، آب را افزون مى سازد و تب را مى برد.
الکافى - به نقل از عبدالله بن محمد جعفى -: امام صادق (ع) از پیاز یاد کرد و فرمود: ((بوى دهان را خوش مى سازد، بلغم را مى برد، و توان آمیزش را مى افزاید)).
امام صادق علیه السلام : پیاز، دهان را خوشبو مى کند، پشت را قوى مى سازد و پوست را نرمى مى بخشد.
خواص خربزه
امام صادق علیه السلام : درباره ویژگى هاى خربزه -: سنگ را در مثانه ، ذوب مى کند.
امام صادق علیه السلام : خربزه بخورید، چرا که در آن ، ده ویژگى است : (مانند) دنبلان کوهى است ، نه دردى در آن هست و نه فسادى ؛ خوراک است نوشیدنى است ؛ میوه است ؛ خوش بو کننده است ؛ شست وشودهنده است ؛ خورش است ؛ توان جنسى را مى افزاید؛ مثانه را مى شوید؛ و ادرارآور است .
نهى از خوردن خربزه در حالت ناشتا
امام صادق علیه السلام : خوردن خربزه در ناشتا، سست اندامى مى آورد.
خواص تخم مرغ
امام صادق علیه السلام : هر کس فرزند ندارد، تخم مرغ بخورد.
الکافى - به نقل از مُرازِم - : امام صادق (ع) از تخم مرغ یاد کرد و فرمود: ((هان که خوراکى سبُک است . دل دادگى به گوشت را فرو مى نشاند؛ ولى عارضه هاى گوشت را هم ندارد)).
خوردن تخم مرغ با پیاز و روغن زیتون
مکارم الاخلاق - به نقل از یکى از یاران امام صادق (ع) در گفتگو با ایشان -: (گفتم :) فدایت شوم ! من کنیز مى خرم . دوست دارم چیزى به من تعلیم فرمایى که بر آنها توانایى یابم .
فرمود: ((پیاز را ریز و در روغن زیتون ، سرخ کن . تخم مرغى هم بردار و در سینى اى بشکن و قدرى نمک بر آن بپاش . آن گاه این تخم مرغ را روى پیاز و روغن زیتون بریز و اندکى تفت بده و سپس از آن بخور.
این کار را انجام دادم و از آن پس ، هر گاه قصد آمیزش با کنیزان مى کردم ، بر آن توانایى داشتم .
خوردن تخم مرغ با گوشت
امام صادق علیه السلام : یکى از پیامبران ، از کمى فرزندان ، به درگاه خداوند ( عز و جل ) شکایت برد. خداوند فرمود: ((گوشت با تخم مرغ بخور)).
زرده ى تخم مرغ
امام صادق علیه السلام : زرده تخم مرغ ، سبُک و سفیده ، سنگین است .
المحاسن - به نقل از حمران بن اَعیَن -: به امام صادق (ع) گفتم : کسانى مى گویند زرده تخم مرغ ، از سفیده آن ، سبک تر است .
فرمود: ((دلیلشان براى این سخن چیست ؟))
گفتم : مدعى اند پَر، از سفیده است و استخوان و پى ، از زرده است .
امام صادق (ع) فرمود: ((پس پَر، سبُک ترینِ آنهاست )).

در پاى او نیز 43 استخوان است . از این تعداد، سى و پنج استخوان در قسمت پایین تر از مچ ، دو تا در ساق ، سه تا در زانو، یکى در ران ،. دو تا در سرین اوست ؛ و به همین اندازه نیز در پاى دیگر.
در پشت او هم هجده مُهره است ، در هر یک از پهلوهاى او نُه دنده است ، در گردنش هشت (استخوان )، در سر وى نیز 36 استخوان ، در دهانش 28 استخوان و (آن گاه ) 32 استخوان است .
آنچه استخوان ها را استحکام و از پوکى استخوان جلوگیرى مى کند
امام صادق علیه السلام : خوردن (قاووت گندم و جو) با روغن زیتون ، گوشت بر مى رویاند، استخوان را استحکام مى بخشد، پوست را نازک مى کند و بر توان جنسى مى افزاید.
طب الائمه (علیهم السلام )- به نقل از بکیر بن محمد -: نزد امام صادق (ع) بودم . مردى به او گفت : اى پسر پیامبر خدا! فرزند، زاده مى شود ؛ اما در او کمْ عقلى و سستى است .
پرسید: ((چه چیزى تو را از (قاووت گندم و جو)، باز داشته است ؟ آن را بخور. همسرت را نیز بدان فرمان ده ؛ چرا که گوشت مى رویانَد، استخوان را استحکام مى بخشد و سبب مى شود که جز فرزندانى قوى از شما زاده نگردد)).
امام صادق علیه السلام : خوردن باقلا، استخوان هاى ساق را تراکم درونى مى دهد، توان مغز را افزون مى سازد و خون تازه تولید مى کند.
امام صادق علیه السلام : سنجد، گوشتش گوشت مى رویاند، هسته اش استخوان را رشد مى دهد، پوستش پوست را مى پرورد... رگ جذام را به کلى از میان مى برد. با این همه ،... ساق پا را نیز قوى مى کند.
امام صادق علیه السلام : به تبدار، سه بار (قاووت گندم و جو) شسته شده ، داده مى شود. این تب را مى بَرَد، صفرا و بلغم را مى خشکانَد و ساق پاها را تقویت مى کند.
آنچه مفاصل را نرم مى کند
طب الائمه (علیهم السلام )- به نقل از ازرق بن سلیمان -: از امام صادق (ع) درباره آلو پرسیدم . فرمود: ((براى تلخه مفید است و مفاصل را نرم مى کند. البته ، از آن فراوان مخور؛ چرا که بادهایى را در مفاصل تو در پى مى آورد)).
سودمند برا درد پهلو
قصص الانبیاء- به نقل از عبدالله بن سنان - : از امام صادق (ع) پرسیدم : آیا عیسى (ع) به آنچه آدمى زادگان بدان مبتلا مى شوند، مبتلا مى شد؟
فرمود: ((آرى . او در خردسالى به درد بزرگسالان و در بزرگسالى به درد خُردسالان ، گرفتار مى شد و بیمار هم مى شد. چون در دوران خردسالى به درد پهلو - که از بیمارى بزرگسالان است - مبتلا مى شد، به مادرش ‍ مى گفت : برایم عسل و سیاه دانه و روغن زیتون فراهم کن و از آن ، خمیر بساز و برایم بیاور. مادرش آن را برایش مى آورد، امّا او آن را خوش ‍ نمى دانست . مادرش از او مى پرسید: چرا آن را خوش ندارى ، در حالى که خود، آن را طلبیده اى ؟ او در پاسخ مى گفت : بده به من . به دانش نبوت آن را برایت نسخه کردم و به بى تابى کودکان ، آن را خوش نداشتم . او دارو را مى بویید و پس از آن مى نوشید)).
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، به درگاه پروردگار خویش (عز و جل ) از کمردرد نالید. خداوند به او فرمود که دانه اى (احتمالا گندم یا نخود) با گوشت بخورد، یعنى هلیم .
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، به درگاه پروردگار خویش (عز و جل ) از کمردرد نالید. خداوند به او فرمود که دانه اى با گوشت بخورد، یعنى هلیم .
دستگاه تناسل و دفع ادرار
اشاره به حکمت نهفته در آن
امام صادق علیه السلام : خطاب به مفضّل بن عمر -: اى مفضّل ! در این بیندیش ‍ که چگونه آلت هاى آمیزش در مرد و زن ، به گونه اى همخوانِ این کار، قرار داده شده است . براى مرد، آلتى انبساطپذیر قرار داده شده است که دراز مى شود تا نطفه به زهدان برسد چه این که کرد، بدان نیاز دارد که آب خویش در دیگرى بیفکند. براى زن هم ظرفى گود آفریده شده تا هر دو آب را در خود، جاى دهد و فرزند را در درون خود بپذیرد، گنجایش او را داشته باشد و او را حفظ کند تا زمانى که استحکام یابد. آیا این ، برخاسته از تدبیر خدایى حکیم و پُر مهر نیست ؟ از آنچه برایش شریک مى گیرند، پیراسته و فراتر باد!...
چه کسى گذرگاه پیشاب و مدفوع را خود جمع شونده قرار دهد تا آنها را مهار کند و نگذارد پیوسته در جریان باشند و زندگى انسان را بر او تباه سازند؟ چه اندازه نعمت از این دست را هر شمارنده اى مى تواند در شمار آورد؟...
اگر آلت تناسلى مرد، همیشه سست و فروهِشته بود، چگونه مى توانست به ژرفاى زهدان برسد تا در آن جا نطفه را خالى کند؟ و اگر نیز همیشه در حالت نعوظ بود، چگونه مرد مى توانست در بستر، از این پهلو بدان پهلو بچرخد و یا در حالى که چیزى پیش آمده در جلو او هست ، در میان مردم راه برود؟ چنین چیزى ، افزون بر زشتى چشم انداز، تحریک شهوت را در زن و مرد، در همه وقت ، در پى مى آورد.
بدین سان خداوند - جل اسمه - تقدیر کرد که بیشتر آن در همه ى اوقات ، به چشم نیاید و از آن ، دشوارى اى بر مردان تحمیل نشود؛ بلکه خداوند در آن نیرویى قرار داد که به گاه نیاز، راست شود؛ چرا که او خود تقدیر کرده که استمرا و ماندگارى نسل ، از رهگذر آن باشد.
کارکردها
عادت ماهانه زنان
امام صادق علیه السلام : زن ، هنگامى که به پنجاه سالگى برسد، خون نمى بیند، مگر آن زنى که از قریش باشد.
الکافى - به نقل از عبدالرحمن بن حجاج - : امام صادق (ع) فرمود: ((سه کس اند که در هر حالتى مى توان با آنها عقد نکاح بست : آن که هنوز خون ندیده است و همانندهایش نیز هنوز خون نمى بینند))
پرسیدم : اندازه سنّى آن چیست ؟
فرمود: ((وقتى کمتر از نه سال بر او گذشته باشد. ( سپس ادامه داد: دوم ) آن که کسى با او دخول نکرده است و (سوم ) آن که از حیض نومید شده و همانندهایش نیز حائض نمى شوند)).
گفتم : حدّ آن چیست ؟
فرمود: ((وقتى پنجاه سال داشته باشد)).
الکافى - به نقل از حفض ین بخترى - : زنى بر امام صادق (ع) وارد شد و از ایشان در این باره پرسید که زنى ، خونش استمرار مى یابد و نمى داند این خون ، حیض است یا چیزى دیگر.
امام به او فرمود: ((خون حیض ، گرم ، خالص ، سیاه رنگ و داراى جهش و حرارت است ؛ اما خون استحاضه ، زرد و سرد است . پس اگر خون ، داراى حرارت و جهش و سیاهى بود، زن باید نماز را واگذارد)).
آن زن پس از شنیدن بیرون رفت ، در حالى که مى گفت : به خداوند سوگند، اگر یک زن هم مى بود، بر این نمى افزود.
مایع پروستات
امام صادق علیه السلام : اگر از آلتت چیزى از مَذى و وَدى بیرون آید و در حال نماز باشى ، نه آن را بشوى و نه وضوى خود را به سبب آن باطل بدان ، هر چند که (از فراوانى ) به پس تو نیز رسیده باشد؛ چرا که این به منزله آب بینى است . هر چیز هم که پس از وضو از تو بیرون مى آید، از رگ هاى پشت (غده ها) یا از بواسیر است و چیز مهمى نیست . آن را از جامه ات مشوى ، مگر این که جامه را آلوده کند.
امام صادق علیه السلام : منى ، مَذْى ، وَدْى و وذى از آلت بیرون مى آیند. منى ، آن چیزى است که به سببش استخوان ها شُل مى شوند و بدن سست مى گردد و موجب غسل است . مَذى از شهوت بیرون مى آید و در آن چیزى نیست . وَدى ، آن چیزى است که پس از پیشاب بیرون مى آید. وَذى هم آن چیزى است که به سبب بیمارى ها بیرون مى آید، چیزى نیست .
نمونه هاى از بیمارى هاى زنان
الف - شاخک و فنج
امام صادق علیه السلام : زن را به واسطه ى چهار چیز پس دهند: به واسطه ى پیسى ، جذام ، دیوانگى و شاخک - که همان فنج است - البته تا زمانى که مرد با او همبستر نشده باشد؛ اما اگر با او همبستر شده باشد، نه .
ب - فقدان دوشیزگى
امام صادق علیه السلام : درباره مردى که به زنش گفته بود: تو دوشیزه به حجله ام نیامده اى -: بر او چیزى نیست ؛ زیرا دوشیزگى بدون آمیزش نیز از بین مى رود.
تکیه زدن بر حمام
امام صادق علیه السلام : در حمام (به دیوار) تکیه مزن ؛ چرا که پیهِ کلیه ها را آب مى کند.
برخى از عوامل سلامت دستگاه ادرارى و تناسلى
امام صادق علیه السلام : نوزاد را در روز هفتم ، عقیقه و ختنه کنید.
امام صادق علیه السلام : سوراخ کردن گوش پسر بچه از سنت است و ختنه کردن او در هفت روزگى هم از سنت است .
پلیدى زدایى و شستن
امام صادق علیه السلام : سنت در پلیدى زدایى (از مخرج ) بر استفاده از سنگ دست نخورده جریان یافته است و پس از آن هم از آب استفاده مى شود.
خوردن تُرُب
امام صادق علیه السلام : تُرُب بخور، چرا که در آن سه ویژگى : برگش بادها را دور مى کند، قسمت میانى اش پیشاب را روان سازد و ریشه اش بلغم را از میان مى برد.
امام صادق علیه السلام : تُرُب ، ریشه اش بلغم را از میان مى برد، قسمت میانى اش ، گوارش مى دهد و برگش ، ادرار را به طور کامل به جریان مى اندازد.
خوردن خربزه
امام صادق علیه السلام : درباره ى ویژگى هاى خربزه - : سنگ را در مثانه ذوب مى کند.
امام صادق علیه السلام : خربزه بخورید؛ چرا که در آن ده ویژگى است : پیه زمین است ، نه دردى در آن است و نه فسادى ، خوراک است ، آب است ، میوه است ، سبزى است ، شست وشودهنده است ؛ خورش است ؛ توان جنسى مى افزاید؛ مثانه را مى شوید؛ و ادرار آور است .
سودمند براى درمان احساس درد به هنگام دفع پیشاب
مکارم الاخلاق - به نقل از فضل - : به امام صادق (ع) اظهار کردم که در هنگام ادرار با سختى رویاروى مى شوم .
فرمود: ((در آخر شب قدرى شونیز استعمال کن .))
حرمت آمیزش با زن حائض
امام صادق علیه السلام : زن که حائض شود، بر همسرش حرام گردد که با او از شرمگاه ، کارى کند؛ چرا که خداوند متعال فرموده است : (نزدیکشان مشوید تا پاک شوند)
زیان هاى آمیزش با زن حائض
الکافى - به نقل از عُذافر صیرفى - : امام صادق (ع) فرمود: ((آیا این ناهنجارى آفریده شدگان را مى بینى ؟))
گفتم : آرى .
فرمود: ((اینان کسانى اند که پدرانشان خود در دوران آلودگى آنان ، آمیزش ‍ مى کردند.))
مواردى که در آنها آمیزش مکروه است
امام صادق علیه السلام : سه چیز، بدن را فرسوده مى کند و شاید هم (فرد را) بکشد: حمام رفتن با شکم پُر، آمیزش کردن با شکم پر، و همبسترى با پیرزنان
آداب آمیزش
چیرگى شهوت
امام صادق علیه السلام : جز از سر چیرگى شهوت ، آمیزش مکن .
پوشیده داشتن
امام صادق علیه السلام : انسان ، نباید با وجود پسر بچه در خانه ، با همسر یا کنیزش آمیزش کند؛ زیرا این کار پیامد زنا دارد.
دعا
امام صادق علیه السلام : هر که بخواهد زنش بچه دار شود، پس از نماز جمعه دو رکعت نماز بگذارد و در آنها رکوع و سجده را طولانى سازد و سپس بگوید: ((خداوندا! به حرمت آنچه زکریا بدان از تو مسئلت داشت ، از تو مى خواهم . پروردگارا! مرا تنها مگذار که خود، برترین وارثانى . خداوندا! از نزد خویش مرا فرزندانى پاک ببخش که تو شنواى دعایى . خداوندا! به نام تو او را بر خویش حلال ساختم و به امانت تو، او را در اختیار گرفتم . اکنون ، اگر در رحم او برایم فرزندى تقدیر کرده اى ، او را فرزندى خجسته و پیراسته قرار ده و در او براى شیطان بهره و سهمى قرار مده .))
آنچه به هنگام آمیزش بایسته است
امام صادق علیه السلام : جز از سر چیرگى شهوت ، آمیزش مکن .
خوددارى از سخن گفتن
امام صادق علیه السلام : به گاه به هم رسیدن ختنه گاه ها، از سخن گفتن بپرهیزید؛ چرا که گُنگى مى آورد.
آنچه پس از آمیزش بایسته است
غسل
امام صادق علیه السلام : در پاسخ زندیقى که پرسید: علت غسل چیست ؟ همانا آمیزش کننده ، کارى حلال انجام داده است و کار حلال هم مایه ى آلودگى نیست - : جنابت ، همانند حیض است ؛ چرا که نطفه ، خونى است استحکام نایافته و آمیزش هم امکان پذیر نیست ، مگر به حرکتى سخت و شهوتى چیره . پس چون به پایان رساند، بدن نفس مى کشد و مرد از نفس ‍ آن ، در خود بویى بد احساس مى کند. غسل براى همین واجب شده است و البته غسل جنابت ، افزون بر این امانتى است که خداوند بر بندگان خویش ‍ سپرده است تا از این رهگذر، آنان را بیازماید.
آنچه انسان را بر آمیزش جنسى یارى مى دهد
خوردن زردک
امام صادق علیه السلام : زردک ، مایه ى ایمنى از قولنج و بواسیر است و به جماع ، کمک مى کند.
امام صادق علیه السلام : خوردن زردک ، کلیه ها را گرم مى کند و آلت را بر مى خیزاند.
خوردن پیاز
امام صادق علیه السلام : پیاز بخورید؛ بوى دهان را خوش مى سازد، لثه را استحکام مى بخشد؛ و آب و توان آمیزش را زیاد مى کند.
خوردن تخم مرغ همراه با پیاز و روغن زیتون
مکارم الاخلاق - به نقل از یکى از یاران امام صادق (ع) - : به امام (ع) گفتم : فدایت شوم ! من کنیز مى خرم . دوست دارم چیزى به من تعلیم فرمایى که بر (آمیزش با) آنها توانایى یابم .
فرمود: ((پیاز را در روغن زیتون کمى سرخ کن ، تخم مرغى هم در ظرفى بشکن و قدرى نمک بر آن بپاش . آنگاه این تخم مرغ را روى پیاز و روغن زیتون بریز و اندکى بجوشان و سپس از آن بخور.))
راوى گوید: این کار را انجام دادم و از آن پس ، هر گاه قصد آمیزش بر آن کنیزان مى کردم ، بر آن توانایى داشتم .
خوردن تخم مرغ با گوشت
امام صادق علیه السلام : یکى از پیامبران ، از کمى فرزندان به درگاه خداوند (عز و جل ) شکایت برد. خداوند فرمود: ((گوشت با تخم مرغ بخور.))
خوردن هلیم
امام صادق علیه السلام : یکى از پیامبران ، از ضعف و کمى توان آمیزش به درگاه خداوند (عز و جل ) اظهار ناراحتى کرد. خداوند، او را به خوردن هلیم ، فرمان داد.
خوردن سویق با روغن زیتون
امام صادق علیه السلام : خوردن (قاووت گندم و جو) با روغن زیتون ، گوشت مى رویاند. استخوان را استحکام مى بخشد، پوست را نازک مى کند و بر توان جنسى مى افزاید.
استفاده از مُشکَک
امام صادق علیه السلام : مُشکَک به لا به لاى دندان ها خویش در آورید، چرا که دهان را خوشبو مى کند و بر توان همبسترى مى افزاید.
بوى خوش
امام صادق علیه السلام : بوى خوش ، قلب را استوارى مى بخشد و بر توان جنسى مى افزاید.
سرمه کشیدن
امام صادق علیه السلام : سرمه ، توان همبسترى را افزون مى سازد.
امام صادق علیه السلام : سرمه ، توان همبسترى را افزایش مى دهد. حنا نیز بر آن مى افزاید.
آنچه از توان جنسى مى کاهد
الکافى - به نقل از سنان بن سدیر - : در حالى که کفش سیاه پوشیده بودم ، بر امام صادق (ع) وارد شدم .
فرمود: ((اى حنّان ! تو را به رنگ سیاه چه کار!؟ آیا نمى دانى که در آن ، سه ویژگى است : دیده را ضعیف مى کند، آلت را سست مى سازد و پیرى مى آورد و افزون بر این جامه ى جباران است ؟))
گفتم : پس چه پاى افزارى بپوشم ؟
فرمود: ((بر تو باد زرد، چرا که در آن سه ویژگى است : دیده را جلا مى دهد، آلت را استحکام مى بخشد، و اندوه را از انسان دور مى کند و افزون بر این از جامه ى پیامبران است .))
آداب خوردن و مصرف خوراکى ها
فایده باطنى کم خورى
امام صادق علیه السلام : نزدیک ترین حالت بنده به خداوند (عز و جل ) هنگامى است که شکم وى سبک باشد.
مصباح الشریعة - در حدیثى که به امام صادق (ع) منسوب است - : کم خورى ، در میان هر طایفه اى ، ستوده است ؛ زیرا منفعت باطن و ظاهر، در آن است .
تشویق به پرهیز غذایى
امام صادق علیه السلام : خطاب به طبیب هندى : من برتر از آنچه تو همراه دارى ، به همراه دارم ... . آنچه را پیامبر خدا فرموده است ، به کار مى گیرم و مى دانم که معده ، خانه همه دردها و پرهیز، یگانه درمان است . نیز بدن را بر آنچه بدان خو مى گیرد، عادت مى دهم .
درباره ى مدت پرهیز بیمار
معانى الاخبار - از جعفر بن اسماعیل ، از مردى ، در گفتگو با امام صادق علیه السلام : از ایشان پرسیدم : بیمار، چند روز پرهیز داده مى شود؟
فرمود: ((یک دِبْق )).
من نمى دانستم دِبق چیست . از همین روى ، در این باره از ایشان پرسیدم . فرمود: ((ده روز)).
طب الائمه (علیهم السلام )- به نقل از یعقوب بن زید، از یکى از معتمدین حدیث از امام صادق علیه السلام : ((پرهیز، یازده ((دین )) است و از آن پس پرهیزى نیست )).
مؤ لف طب الائمه گفته است : ((دین )) یک واژه رومى و به معناى یازده روز است .
امام صادق علیه السلام : پرهیز، پس از هفت روز، براى بیمار، سودى ندارد.
نکوهش پرخورى
امام صادق علیه السلام : پُرخورى ، ناخوشایند است .
زیان هاى پرخورى
کاهش تندرستى
امام صادق علیه السلام : تباهى تن ، در فراوانى خوراک است ، تباهى کِشت در ارتکاب گناه ، و تباهى شناخت ، در واگذاردن صلوات بر برترین مردمان (یعنى پیامبر خدا (ص) ).
زیان هاى باطنى پرخورى
الف - کمى عبادت
المحاسن - به نقل از حَفص به غیاث ، از امام صادق (ع) - : ((ابلیس براى یحیى بن زکریا چهره آشکار ساخت و ناگاه یحیى دید که از هر چیزى بر او آویزه هایى است و از او پرسید: اى ابلیس ! این آویزه ها چیست ؟
گفت : اینها، هوسهایى است که آدمیزاده را بدانها گرفتار ساخته ام .
پرسید: آیا از این ها چیزى براى من هم هست ؟
گفت : شاید (روزى ) سیر شده باشى و در نتیجه ، این سیرى ، تو را از نماز و یاد خدا، سنگین کرده باشد.
یحیى گفت : با خداوند، عهد مى بندم که هرگز شکم خویش را از خوراک ، پُر نکنم . ابلیس هم گفت : با خداوند، عهد مى بندم که هرگز مسلمانى را اندرز ندهم !))
امام صادق (ع)
سپس فرمود: ((اى حَفص ! جعفر و خاندان جعفر را با خدا این عهد است که هیچ گاه شکم خویش را از خوراک ، پر نکنند و جعفر و خاندان جعفر را با خدا این عهد است که هرگز براى دنیا کار نکنند)).
ب - دورى از خداوند
امام صادق علیه السلام : دورترین مردمان از خداوند، کسى است که شکمش پر باشد.
امام صادق علیه السلام : خداوند (عز و جل ) پرخورى را دشمن مى شمارد.
امام صادق علیه السلام : شکم با خوردن ، سرکش مى شود. نزدیک ترین حالت بنده به خداوند (عز و جل ) هنگامى است که شکمش سبک باشد و دورترین حالت بنده از خداوند (عز و جل ) نیز آن هنگام است که شکمش ‍ پر باشد.
ج - گرسنگى در روز قیامت
امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا، صداى آروغ مردى را شنید. فرمود: ((اى بنده خدا! آروغت را کوتاه کن ، زیرا کسانى که در روز قیامت ، بیشترین گرسنگى را مى کشند، آنانى هستند که در دنیا سیرترین مردم بوده اند.))
سنگدلى ناشى از زیان هاى پرخورى
مصباح الشریعه - در حدیثى که به امام صادق (ع) منسوب است - : بسیار خفتن ، از نوشیدن بسیار، و بسیار نوشیدن از سیرى فراوان ، زاده مى شود و این دو، انسان را نسبت به فرمانبرى از خدا سنگین مى کنند و دل را سخت تر از آن مى کنند که تفکر و خضوع داشته باشد.
مصباح الشریعه - در حدیثى که به امام صادق (ع) منسوب است -: براى دل مؤ من ، هیچ چیزى زیانبارتر از پرخورى نیست و آن ، دو چیز را پدید مى آورد: سنگدلى و برانگیختگى شهوت .
آداب غذاخوردن
شستن دست ها
الامالى - به نقل از هشام بن سالم ، از امام صادق (ع) از پدرانش (علیهم السلام ) - : ((پیامبر خدا فرمود: هر کس از این خرسند مى شود که خیر و برکت خانه اش ‍ بسیار باشد، در هنگام آورده شدن غذا وضو بسازد، و هر کس پیش و پس از غذا وضو بسازد، در گشایش روزى به سر برد و از هر بلایى در تن خویش ، برکنار باشد)).
هشام بن سالم گفت : امام صادق علیه السلام : به من فرمود: ((اى هشام بن سالم ! مقصود از ((وضو)) در این جا، شستن دست ها پیش و پس از غذاست .))
امام صادق علیه السلام : هر چیز را زیورى و زیور سفره ، سبزى است .
الکافى - به نقل از حنّان -: با امام صادق (ع) بر سر سفره اى نشسته بودم . ایشان دست به سوى سبزى دراز کرد، در حالى که من به دلیل بیمارى اى که داشتم ، از آن پرهیز نمودم .
امام به من رو کرد و فرمود: ((اى حنّان ! مگر نمى دانى نزد امیر مؤ منان (ع) هیچ طبقى آورده نمى شد، مگر این که سبزى هم داشت ؟))
گفتم : فدایت شوم ! چرا؟
فرمود: ((زیرا دل هاى مؤ منان سبز است و به همانند خویش ، میل دارد.))
نام خدا مقدمه ى شروع غذا
امام صادق علیه السلام : امیر مؤ منان (ع) فرمود: ((براى کسى که بر غذاى خود نام خدا ببرد، ضمانت مى کنم که از آن غذا، به هیچ درد و رنجى گرفتار نمى شود.))
ابن کوّاء - که این را شنید - پرسید: اى امیر مؤ منان ! من دیروز غذایى خوردم و نام خدا را نیز به گاه خوردن آن بردم ، اما آن مرا آزار داد!
فرمود: ((اى نادان ! شاید چند گونه غذا خورده اى ، و بر برخى گونه ها نام خدا برده و بر برخى دیگر نام خداى نبرده اى )).
امام صادق علیه السلام : به نقل از پدرانش (علیهم السلام ) - امیر مؤ منان (ع) فرمود: ((هیچ گاه به بدگوارى ، مبتلا نشده ام )).
پرسیدند: چرا؟
فرمود (زیرا) هیچ لقمه اى به سوى دهان نبرده ام ، مگر این که نام خدا را بر آن یاد کرده ام )).
المحاسن - به نقل از مسمع بن عبدالملک -: به امام صادق (ع) گفتم : من گاه ، احساس ‍ بدگوارى مى کنم .
فرمود: ((آیا نام خدا مى برى ؟))
گفتم : بسم الله هم گفته ام !
فرمود: شاید غذاهاى گوناگون مى خورى ؟
گفتم : آرى .
فرمود: ((براى هر گونه ، بسم الله مى گویى ؟))
گفتم : نه .
فرمود: ((از همین جاست که به بدگوارى ، گرفتار مى شوى ؟))
الکافى - به نقل از مِسمَع - نزد امام صادق (ع) از این که پس از خوردن غذا از آن آزار مى بینم ، اظهار ناراحتى کردم .
فرمود: ((بسم الله نمى گویى ؟))
گفتم : بسم الله هم مى گویم ، اما غذا مرا آزار مى دهد!
فرمود: ((آیا هنگامى که با سخن گفتن ، رشته آن بسم الله پیشین را مى گسلى و سپس دیگر بار به غذا ادامه مى دهى ، دوباره نام خدا را مى برى ؟)).
گفتم : نه
فرمود: از همین جاست که غذا به تو زیان مى رساند. زنهار که اگر به گاه ادامه دادن به غذا، ( دیگر بار) نام خدا را مى بردى ، غذا تو را زیان نمى رساند.
آغاز کردن غذا با نمک و به پایان بردن آن با نمک یا سرکه
امام صادق علیه السلام : بنى اسرائیل ، ( غذا را) با سرکه آغاز مى کردند و با آن نیز به پایان مى بردند؛ ولى ما با نمک آغاز مى کنیم و با سرکه به پایان مى بریم .
خوردن غذا به هنگام گرسنگى و اشتها
امام صادق علیه السلام : در سفارش هایى به عنوان بَصرى -: تو را به نه چیز سفارش مى کنم و این ، سفارش من به همه کسانى است که جویاى راهى به سوى خداوند متعال هستند، و از خداوند مى خواهم که تو را در بکار بستن این سفارش توفیق دهد. سه تا از این توصیه ها در تربیت نفس است .